Sırbistan’a Taşınma Kararının İlk Adımları
Sırbistan’a taşınma kararı almak, yalnızca coğrafi bir yer değişikliği değil, aynı zamanda kapsamlı bir hukuki ve finansal planlama sürecinin başlangıcıdır. Çoğu kişi, burayı “Avrupa’ya açılan kolay bir kapı” olarak görerek, detaylı bir ön araştırma yapmadan yola çıkar. Yapılan ilk ve en büyük hata, yerel kanunlar ve süreçler hakkında yeterince bilgi sahibi olmadan hareket etmektir. Özellikle oturum izni başvurusu için kullanılacak temel gerekçenin (şirket kuruluşu, istihdam, eğitim vb.) seçimi, tüm sürecin hızını, maliyetini ve başarı oranını belirler. Bu nedenle, ilk aşamada, hangi oturum izni tipinin sizin için en uygun olduğunu, bu iznin gerektirdiği minimum sermaye veya gelir şartlarını netleştirmeden ne bir bilet almalı ne de şirket kurma hazırlıklarına başlamalısınız. Profesyonel bir danışmanlık hizmeti almak, bu ilk adımı sağlam atmak için hayati önem taşır.
Oturum İzni Türleri ve En Sık Tercih Edilen Yol
Sırbistan’da oturum izni (Privremeni boravak), çeşitli yollarla alınabilir; bunlar arasında şirket kurucusu/yöneticisi olmak, istihdam (radna dozvola), eğitim, evlilik veya aile birleşimi bulunur. Yeni gelen Türk vatandaşlarının yaptığı yaygın bir hata, en uygun maliyetli veya en hızlı görünen yolu seçmeye çalışmaktır. Oysa Sırbistan’da iş yapma niyeti olanlar için en sürdürülebilir ve esnek yol, kendi şirketlerini (najčešće DOO) kurarak “Şirket Yöneticisi” statüsüyle başvuru yapmaktır. Bu yol, size hem işinizi yönetme hem de oturum izninizi ticari faaliyetleriniz üzerinden kanıtlama imkanı sunar. Diğer yandan, sadece kiralık bir daire göstererek “serbest meslek” statüsü altında başvurmaya çalışmak, ilk yıl başarılı olsa bile, uzatma aşamasında gerçek ticari faaliyeti kanıtlayamama riski nedeniyle büyük sorunlara yol açabilir. Başvuru türünüzün, Sırbistan’daki uzun vadeli hedeflerinizle tutarlı olmasına özen göstermelisiniz.
Şirket Kurulumunda Karar Verilmesi Gereken Yapı
Sırbistan’da en yaygın şirket türleri DOO (Društvo sa ograničenom odgovornošću, Limited Şirket) ve Preduzetnik (Girişimci/Şahıs İşletmesi) şeklindedir. Kritik hata, muhasebecinin veya danışmanın tavsiyesiyle otomatik olarak DOO seçeneğine yönelmektir. Eğer iş modeliniz düşük giderli, hizmet odaklı ve geliriniz yılda yaklaşık 6-7 milyon RSD’nin (yaklaşık 50.000-60.000 Euro) altındaysa, “Preduzetnik Paušalno Oporezovan” (Götürü Vergi Ödeyen Girişimci) olmak çok daha az vergi yükü ve bürokrasi anlamına gelebilir. Bu model, özellikle yazılımcılar, danışmanlar ve çevrimiçi hizmet sunanlar için idealdir ve oturum izni almak için de geçerli bir yoldur. Ancak, Preduzetnik statüsü kişisel sorumluluk içerir ve yüksek cirolar için uygun değildir. Bu nedenle, şirket yapısını belirlerken, tahmini ciro, gider yapısı ve hukuki sorumluluk düzeyini dikkate alarak bilinçli bir seçim yapmalısınız.
Kritik Hata: Belgelerin Eksik veya Yanlış Çevirisi
Oturum izni başvurularının reddedilme veya gereksiz yere uzama nedenlerinin başında, sunulan belgelerin formata uygun olmaması gelir. Türk makamlarından aldığınız her belgenin (sabıka kaydı, doğum belgesi, evlilik cüzdanı vb.) Sırbistan’daki süreçler için “Apostil” şerhine sahip olması gerekmektedir. Bundan sonraki aşama ise, bu belgelerin “yeminli Sırpça tercüman” tarafından çevrilmesi ve mühürlenmesidir. Yapılan büyük hata, çevirinin Türkiye’de yaptırılması veya yeminli olmayan tercümanlar kullanılmasıdır. Sırp polisi veya idari birimleri, yalnızca Sırbistan Adalet Bakanlığı’na kayıtlı yeminli tercümanların çevirilerini kabul eder. Eğer bir belge Apostil’siz veya çeviri Sırbistan’da kayıtlı bir tercüman tarafından yapılmamışsa, başvuru anında reddedilir ve tüm hazırlık süreciniz boşa gider, bu da yeniden randevu alma ve ek ücret ödeme zorunluluğu doğurur.
Oturum İzni Başvuru Sürecinde Süre Yönetimi
Süre yönetimi, tüm göçmenlik süreçlerinde en kritik unsurdur. Türk vatandaşları, Sırbistan’a vizesiz giriş yapabilir ve ülkede 90 gün içinde 30 güne kadar kalabilirler. En büyük hata, oturum izni başvurusu için son günü beklemektir. Başvurunun değerlendirilmesi ve sonuçlanması genellikle 30 ila 60 gün sürer. Eğer 30 günlük yasal kalış süreniz dolmadan başvurunuzu yapmazsanız veya başvurunuz sonuçlanmadan süreniz dolarsa, Sırbistan’daki statünüz yasadışı hale gelir ve ülkeyi terk etmeniz gerekebilir, hatta sınır dışı edilme ve giriş yasağı riskiyle karşı karşıya kalabilirsiniz. İdeal strateji, ülkeye giriş yaptıktan sonraki ilk 10-15 gün içinde tüm belgeleri tamamlayıp başvuruyu bizzat polis yabancılar şubesine yapmaktır. Bu sayede, başvuru yaptıktan sonra pasaportunuza vurulan mühür sayesinde cevap gelene kadar Sırbistan’da yasal olarak kalmaya devam edebilirsiniz.
Gerekli Ana Belgeler Listesi ve Hazırlık
Oturum izni başvurusunda istenen belgelerin eksiksiz ve güncel olması şarttır. En sık gözden kaçırılan belgelerden biri, ikametgah kanıtıdır (daire kiralama sözleşmesi ve Beli Karton). Diğer bir kritik belge ise, “yeterli finansal kaynağa sahip olduğunuza” dair banka kanıtıdır. Başvuru sahibi, Sırp bankasında belli bir minimum miktarı (genellikle birkaç bin Euro eşdeğeri RSD) bulundurmak zorundadır. Bu paranın, başvuru dosyası teslim edilmeden hemen önce yatırılması ve bankadan ilgili makbuzun/onayın alınması gerekir. Hata, bu miktarı başvuru sürecinin başında değil, son dakikada hazırlamak ve banka kaşeli belgenin alınmasında gecikme yaşamaktır. Ayrıca, Türkiye’den alınacak sabıka kaydı belgesinin 6 aydan, hatta bazı durumlarda 3 aydan eski olmamasına dikkat edilmelidir.
Şirket Adı Seçimi ve Ticaret Sicilindeki Engeller
Şirket kurarken isim seçimi, basit gibi görünen ancak reddedilmeye neden olabilecek önemli bir adımdır. Sırbistan Ticaret Sicil Ajansı (APR), benzersiz olmayan, başka bir şirketle çok benzer olan veya Sırpça’da uygunsuz çağrışımlar yapan isimleri reddeder. Büyük hata, yalnızca tek bir isim seçeneğiyle başvurmaktır. APR’nin ilk tercihinizi reddetme ihtimaline karşı, en az üç alternatif isim belirlemeniz ve bunları tercih sırasına göre beyan etmeniz gerekir. Ayrıca, isimde “Serbia”, “Belgrade” gibi coğrafi referanslar kullanmak veya Sırpça’da resmi unvanlar içeren kelimeler (örn: “Bank”, “Institute” vb.) kullanmak için ek izinler gerekebilir. İsim başvurunuzu yapmadan önce APR’nin veri tabanında benzer isimlerin olup olmadığını kontrol etmek, zaman kaybını önleyecektir.
Entegrasyon Sorunu: Dil Bariyerini Aşmak
Sırbistan’a taşınan birçok Türk, İngilizce’nin büyük şehirlerde yeterli olacağı varsayımıyla Sırpça öğrenmeyi ertelemektedir. Bu, uzun vadeli entegrasyon ve iş başarısı açısından yapılan en büyük hatalardan biridir. İngilizce, Belgrad veya Novi Sad’daki uluslararası çevrelerde işinizi görebilir, ancak bankalar, devlet daireleri, postane ve küçük ölçekli yerel işletmelerle iletişim kurarken Sırpça bilmek zorunludur. Dil bariyerini aşmamak, sadece günlük hayatı zorlaştırmakla kalmaz, aynı zamanda yerel halkla kültürel bir bağ kurmanızı ve iş ağınızı genişletmenizi engeller. Entegrasyonun anahtarı dildir. Taşınma kararının ardından, temel Sırpça kurslarına veya özel derslere başlamak, adaptasyon sürecinizi hızlandıracak ve size yerel toplulukta saygınlık kazandıracaktır.
İlk Oturum İzni Sonrası Karşılaşılan Bürokrasi
İlk oturum izni (genellikle 1 yıl süreyle verilir) alındıktan sonra, yeni gelenler bürokratik yükün azaldığını varsayarak rehavete kapılır. Oysa asıl bürokrasi, iznin uzatılması sürecinde karşınıza çıkar. İlk başvuruda şirketinizin varlığı yeterli iken, uzatma başvurusunda “ticari faaliyetin sürekliliğini” kanıtlamanız gerekir. Kritik hata, ilk yıl içinde hiçbir ticari işlem yapmamak veya göstermelik işlemlerle ilerlemektir. Polis, uzatma aşamasında şirketin banka hesap dökümlerini, ödenen vergileri, sözleşmeleri ve faturaları detaylıca inceler. Eğer şirketiniz ‘uyur’ vaziyetteyse, izninizin uzatılması büyük bir risk altındadır. Bu nedenle, ilk günden itibaren ticari defterinizi düzenli tutmalı ve aktif bir ticari hayatınız olduğunu gösterecek somut kanıtları biriktirmelisiniz.
Vergi Mükellefiyeti ve Yanlış Beyan Tehlikesi
Sırbistan’da vergi sistemi, Türkiye’deki sistemden farklı dinamiklere sahiptir ve yanlış bilgilendirme veya beyan, ağır cezalara yol açabilir. Yapılan temel hata, kişisel vergi mükellefiyeti konusunda uzman bir danışmanla çalışmamaktır. Eğer Sırbistan’da bir takvim yılı içinde 183 günden fazla kalıyorsanız, Sırbistan’da “Vergi Mukimi” (Poreski rezident) sayılırsınız ve teorik olarak dünya genelindeki geliriniz üzerinden Sırbistan’a vergi ödeme yükümlülüğünüz doğar. Türkiye ile Sırbistan arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) bu durumu yönetse de, Sırp vergi dairesine (Poreska Uprava) doğru beyanı yapmak zorunludur. Türk vatandaşları genellikle bu beyanı yapmayı ihmal eder ve gelecekte büyük mali denetim riskleriyle karşılaşırlar. Bu riski ortadan kaldırmak için, Sırbistan’a taşındıktan sonraki ilk 6 ay içinde vergi mukimliği durumunuzu netleştirin ve gerektiğinde beyanınızı yapın.
Sağlık Sigortası Zorunluluğu ve Alternatifleri
Oturum izni başvurusunun zorunlu bir parçası, Sırbistan’da geçerli bir sağlık sigortasına sahip olduğunuzu kanıtlamaktır. Başlangıçta yapılan hata, yalnızca asgari düzeyde kapsama sahip, en ucuz özel sigorta poliçesini tercih etmektir. Bu poliçeler genellikle yalnızca acil durumları kapsar ve geniş bir tedavi ağı sunmaz. Oturum izniniz onaylandıktan sonra, şirketinizin vergi ve sosyal güvenlik primlerini düzenli ödemeye başladığınızda, Sırbistan’ın devlet sağlık sigortası sistemi olan RFZO’ya (Republički fond za zdravstveno osiguranje) dahil olma hakkı kazanırsınız. RFZO sigortası, size çok daha kapsamlı sağlık hizmetlerine erişim imkanı sunar. Geçiş sürecinde, başlangıç sigortasını sadece zorunlu bir adım olarak değil, RFZO’ya geçişe kadar kendinizi koruyacak bir güvence olarak görmelisiniz.
Kiracı Olarak Kayıt (Beli Karton) Hatası
Sırbistan’da, bir yabancı olarak her yerleşim yerinizi değiştirdiğinizde veya 24 saatten fazla bir yerde kaldığınızda, yerel polis veya Emniyet Müdürlüğü’ne (MUP) kaydınızı yaptırmanız gerekir. Bu kayıt belgesi, yerel dilde “Beli Karton” olarak bilinir. En büyük hata, özellikle kiralık dairelerde, ev sahibinin bu kaydı yapmayı ihmal etmesi veya yapmayı reddetmesidir. Ev sahipleri, vergi yükümlülükleri nedeniyle yabancı kiracı kaydı yapmaktan çekinebilirler. Beli Karton, oturum izni başvurusu, uzatması ve bankacılık işlemleri gibi pek çok resmi süreçte temel bir belgedir. Beli Karton’unuzun sürekli güncel ve geçerli olmaması, yasadışı kalışa veya resmi işlemlerinizin durmasına yol açabilir. Bu nedenle, kiralama sözleşmesi yaparken, “Beli Karton” düzenleme yükümlülüğünün ev sahibine ait olduğunu sözleşmeye net bir şekilde eklemelisiniz.
Banka Hesabı Açma Zorlukları ve Çözümleri
Sırbistan’da şirket banka hesabı açmak, özellikle Batı yaptırımlarına maruz kalan bazı ülkelerden gelenler için zorlu bir süreç olabilir. Türk vatandaşları genellikle süreç içinde büyük zorluklarla karşılaşmazlar, ancak yapılan kritik hata, tek bir bankaya odaklanmak ve “Hayır” cevabını aldıktan sonra pes etmektir. Sırp bankaları, uluslararası müşterilere karşı giderek daha temkinli yaklaşmaktadır ve kapsamlı “Müşterini Tanı” (Know Your Customer – KYC) prosedürleri uygularlar. Bazı bankalar, oturum izni kartınız olmadan şirket hesabı açmayı reddedebilir. Çözüm, birden fazla bankayla (yerel Sırp bankaları ve uluslararası bankaların Sırp şubeleri dahil) aynı anda görüşmek ve şirket faaliyetinizi ve fonlarınızın yasal kaynağını açıkça belgelemektir. İş planınızın şeffaf olması ve tüm belgelerinizin eksiksiz olması, banka hesabının açılma sürecini hızlandıracaktır.
Aile Birleşimi Sürecindeki Gecikmeler
Eğer Sırbistan’a tek başınıza gelip, daha sonra ailenizi (eş ve çocuklar) getirmeyi planlıyorsanız, “Aile Birleşimi” (Spajanje porodice) sürecine gireceksiniz. Bu süreçteki en yaygın hata, başvuru sahibinin Sırbistan’daki ilk oturum izni kartını almadan aile üyeleri için başvuru yapmaya çalışmaktır. Aile birleşimi, ancak ana başvuru sahibinin geçerli bir oturum iznine sahip olduğunu kanıtlamasıyla başlatılabilir. Ayrıca, evlilik cüzdanı, doğum belgeleri gibi tüm ailevi belgelerin Apostil şerhli ve Sırpça yeminli tercümeli olması zorunludur. Belgelerdeki küçük tutarsızlıklar (isim veya doğum tarihi yazım hataları) bile uzun süreli gecikmelere neden olabilir. Başvurunuzun hızlı ilerlemesi için, aile üyelerinin tüm belgelerini Sırbistan’a gelmeden çok önce, hatasız bir şekilde hazırlatmalısınız.
Şirket Faaliyet Kodunun Önemi ve Yanlış Seçim
Şirket kurarken, Ticaret Sicil Ajansı’na (APR) beyan edilen ana faaliyet kodu (Pretežna delatnost), sadece istatistiksel bir bilgi olmanın ötesinde, hem vergi hem de bankacılık süreçlerini etkileyen kritik bir unsurdur. Kritik hata, faaliyet kodunu rastgele seçmek veya gelecekteki iş potansiyelini düşünmeden yalnızca o anki işe odaklanmaktır. Örneğin, bir IT danışmanı sadece “Yazılım Geliştirme” kodunu seçerse, daha sonra “Pazarlama Danışmanlığı” yaptığı bir faturayı kestiğinde muhasebesel sorunlar yaşayabilir. Faaliyet kodunuz, şirketinizin ana iş alanını yansıtmalı ve gelecekteki olası iş kollarını kapsayacak şekilde mantıklı bir şekilde seçilmelidir. APR’ye birden fazla ikincil faaliyet kodu eklemek mümkündür ve bu, şirketinizin esnekliğini artırır.
Kritik Hata: Muhasebeci Seçimi ve Güven Sorunu
Sırbistan’da bir şirket kurucusu için en önemli partner, kesinlikle muhasebecisidir (Knjigovođa). En büyük hata, en düşük fiyatı teklif eden veya yalnızca İngilizce konuşan bir muhasebeciyi seçmektir. Ucuz muhasebeciler, genellikle uluslararası vergi hukuku, ÇVÖA (Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması) ve yabancıların oturum izni süreçlerinin detayları hakkında yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Muhasebeci, sadece defter tutmakla kalmaz, aynı zamanda oturum izni uzatma dosyanız için gereken tüm finansal belgeleri hazırlar ve vergi mükellefiyetinizi yönetir. Güvenilir ve uluslararası deneyime sahip bir muhasebeci seçmek, şirketinizin yasal uygunluğunu ve uzun vadeli oturum izninizin güvenliğini sağlamak için yapılan en önemli yatırımdır. Muhasebecinizle düzenli iletişim ve şeffaflık, olası hataların önüne geçecektir.
Gayrimenkul Alım Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sırbistan’da oturum iznini güvence altına almak veya sadece yatırım yapmak amacıyla gayrimenkul satın almak cazip gelebilir. Ancak bu süreçte yapılan kritik hata, yerel tapu hukuku ve vergi düzenlemeleri hakkında uzmanlaşmış bir avukat kullanmamaktır. Gayrimenkul alımında tapu sicilinin (Katastar) doğru ve eksiksiz incelenmesi, mülkiyetin devrinde herhangi bir ipotek, ihtilaf veya kısıtlama olup olmadığının kontrol edilmesi şarttır. Ayrıca, yeni inşaat projelerinden daire alırken KDV (PDV) iadesi alma hakkınız olabilir. Avukatınızın görevi, satış sözleşmesinin (Kupoprodajni ugovor) hem Sırpça hem de sizin anlayacağınız bir dilde hazırlanmasını sağlamak ve tüm vergi ödemelerinin (Emlak Devir Vergisi veya KDV) doğru şekilde yapılmasını denetlemektir.
Sürücü Belgesi Dönüşümü ve İlgili Mevzuat
Sırbistan’da ikamet eden yabancılar, Türk ehliyetlerini belirli bir süre (genellikle 6 ay ile 1 yıl) kullanabilirler. Bu sürenin sonunda ehliyetlerini Sırp ehliyeti ile değiştirmeleri (zamena) zorunludur. Yapılan hata, bu yasal süreyi aşmaktır. Süre aşıldıktan sonra ehliyetinizi doğrudan dönüştürme hakkınızı kaybedebilir ve Sırbistan’da yeniden sürücü kursuna giderek tüm sınavları (teorik ve pratik) geçmek zorunda kalabilirsiniz. Dönüşüm sürecinde istenen en önemli belge, ehliyetinizin Sırpça yeminli tercümesidir ve Türk ehliyetinizin orijinalinin teslim edilmesi gerekebilir. Bu süreci, oturum izninizi aldıktan hemen sonra başlatmak, olası cezalardan ve yeniden sınava girme zahmetinden sizi kurtaracaktır.
Entegrasyonda Kritik Hata: Yerel Kültürü Anlamamak
Sırbistan’a taşınan birçok kişi, kendi sosyal ve kültürel çevrelerini oluşturarak yerel kültürü ve gelenekleri ihmal eder. Entegrasyonda yapılan en büyük hata, Sırp kültürünün ve halkının derinliklerini anlamaya çalışmamaktır. Sırpça konuşamasanız bile, kültürel hassasiyetleri ve sosyal kuralları bilmek, iş ve sosyal ilişkilerinizde büyük fark yaratır. Örneğin, isim günü (Slava) geleneği, Sırp misafirperverliği, kahve kültürü ve resmiyet gerektiren durumlardaki davranış biçimleri. Yerel kültüre saygı göstermek ve Sırpça birkaç kelime öğrenme çabası, yerel halk tarafından sıcak karşılanır ve iş ilişkilerinizi kolaylaştırır. Yerel geleneklere ve tarihe ilgi göstermek, adaptasyon sürecinizi hızlandıracak ve Sırbistan’da kendinizi evinizde hissetmenizi sağlayacaktır.
Oturum İzni Uzatma Başvurusunda Zamanlama
İlk oturum izni süresi dolmadan, uzatma (produženje boravka) başvurusunun yapılması hayati önem taşır. Yapılan kritik hata, uzatma başvurusunu son 30 gün içinde, hatta son günlere bırakmaktır. Sırp Mevzuatı, uzatma başvurusunun mevcut iznin bitiminden en az 30 gün önce yapılmasını tavsiye eder. Eğer son dakikaya bırakılırsa ve polis randevu vermekte gecikirse, izninizin süresi dolabilir ve yasal statünüz tehlikeye girebilir. Uzatma başvurusu için gereken belgeler (özellikle şirketin mali raporları ve vergi ödeme belgeleri) muhasebeci tarafından hazırlanacağı için, bu süreci iznin bitiminden en az 2-3 ay önce muhasebecinizle koordine etmeye başlamalısınız. Erken başvuru, size olası eksik belgeleri tamamlama konusunda gerekli zaman esnekliğini sağlar.
Şirket Kapanışında Yapılan Büyük Hatalar
Sırbistan’da ticari faaliyetlerine son vermeye karar veren girişimcilerin yaptığı büyük hata, şirket kapanış (likvidacija) sürecini basite almaktır. Bir şirketi kapatmak, kurmaktan çok daha karmaşık ve uzun bir süreçtir ve bu süreçte yasal ve mali yükümlülüklerinizin doğru yerine getirilmemesi, gelecekte Sırbistan’a girişinizde veya yeni bir iş kurmanızda sorunlara yol açabilir. Kapanış sürecinde, tüm vergi borçlarının, tedarikçi alacaklarının ve personel haklarının (varsa) eksiksiz ödenmesi gerekir. Likidasyon süreci, Ticaret Sicil Ajansı (APR) ve Vergi Dairesi (Poreska Uprava) ile yakın koordinasyon gerektirir ve genellikle aylarca sürebilir. Bu süreci mutlaka deneyimli bir avukat ve muhasebeci ile yürütmeli, şirketin kapatılmasının ardından nihai onayı almalısınız.
Çalışma İzni ve Oturum İzninin Birlikteliği
Sırbistan’daki yabancıların çoğu, hem oturum iznine (boravak) hem de çalışma iznine (radna dozvola) sahip olmak zorundadır. Şirket yöneticileri (direktor), oturum izni başvurusuyla birlikte yöneticilik temelinde çalışma izni için de başvurur. Yapılan hata, bu iki iznin ayrı ayrı değerlendirildiğini ve ayrı ayrı uzatılması gerektiğini unutmaktır. Özellikle, oturum izniniz onaylansa bile, çalışma izniniz (Radna dozvola) için ayrı bir başvuru/uzatma süreci gerekebilir. Bu iki belge, tek bir kartta birleştirilmiş olsa da, yasal dayanakları farklıdır. Süreçleri karıştırmak, çalışma izninizin süresinin dolmasına ve teknik olarak şirketinizi yönetememe durumuna düşmenize neden olabilir. Her iki iznin de geçerlilik tarihlerini titizlikle takip etmelisiniz.
Okul ve Çocukların Eğitimi Konusunda Yapılan Planlama Hataları
Çocuklarıyla Sırbistan’a taşınan ailelerin yaptığı büyük hata, eğitim seçeneklerini yalnızca uluslararası okullarla sınırlı tutmaktır. Uluslararası okullar yüksek maliyetlidir ve her zaman en iyi entegrasyon yolu olmayabilir. Çocukların Sırpça öğrenmesi ve yerel kültüre adapte olması için, devlet okulları (Osnovna škola) veya yerel özel okullar da değerlendirilmelidir. Sırbistan devlet okulları, yabancı öğrencilere genellikle ekstra dil desteği sunar, ancak kayıt süreçleri bürokratik olabilir. Kritik planlama hatası, okul kayıtlarının yaz aylarında yapılmasını kaçırmaktır. Okul kayıtları, genellikle Ağustos-Eylül aylarında başlar ve kontenjanlar hızla dolar. Ailelerin, Sırbistan’a gelmeden önce hedef şehirdeki okul seçeneklerini araştırmaları ve ön kayıt süreçlerini başlatmaları önemlidir.
Yerel Hukuk Danışmanı Seçiminde Yapılan Yanlışlar
Oturum izni ve şirket kurulumu sürecinde, danışmanlık hizmeti almak zorunluluktur. Yapılan yaygın yanlış, danışmanı yalnızca maliyet odaklı seçmek veya yabancılarla çalışma deneyimi olmayan bir avukatla anlaşmaktır. Sırp hukuk sistemi, özellikle yabancıların göç ve vergi mevzuatları konusunda sürekli güncellenmektedir. Sadece ticari hukukta uzmanlaşmış bir avukat, oturum izni uzatma veya vergi mukimliği gibi konularda yetersiz kalabilir. En iyi çözüm, hem ticari hem de göç hukuku alanında uzmanlaşmış, referansları güçlü, yabancı müvekkil portföyü olan ve en önemlisi Sırpça’nın yanı sıra sizinle iletişim kurabilecek bir hukuk bürosu veya avukatla çalışmaktır. Danışmanınızın MUP (Polis) ve Poreska Uprava (Vergi Dairesi) ile olan iletişim tecrübesi, sürecinizin hızını doğrudan etkileyecektir.
Sırbistan’da Sosyal Çevre Edinme Yöntemleri
Yabancıların Sırbistan’da karşılaştığı en büyük entegrasyon zorluğu, sosyal çevre eksikliğidir. Birçok girişimci, tüm zamanını işine harcar ve yerel halkla etkileşime girmekte zorlanır. Bu durum, yalnızlığa ve uzun vadede başarısızlığa yol açabilir. Kritik hata, yalnızca kendi ulusal topluluğunuzla sınırlı kalmaktır. Sırbistan’da sosyal çevre edinmenin anahtarı, yerel aktivitelere katılmaktır. Spor kulüpleri, hobi grupları, Sırpça dil kursları, yerel festivaller veya gönüllülük projeleri, yerel halkla tanışmak için mükemmel fırsatlardır. Özellikle, Sırp kültürüne ilgi gösterdiğinizde, yerel halk size daha sıcak yaklaşacaktır. Unutmayın, iş bağlantılarınızın çoğu, resmi toplantılardan çok, sosyal ortamlarda kurulur.
İşletme Gelirlerinin Optimize Edilmesi ve Vergi Avantajları
Şirket kurucularının sıkça gözden kaçırdığı bir nokta, Sırbistan’ın sunduğu vergi avantajlarını tam olarak kullanamamaktır. Yapılan hata, tüm geliri şirkette tutmak veya yüksek maaş olarak çekmektir. Sırbistan, IT sektörü gibi bazı alanlarda vergi teşvikleri sunar ve belirli şartlar altında maaş ödemelerinde daha düşük vergi oranları uygulanabilir. Ayrıca, kârın temettü (dividenda) olarak çekilmesi, şirketin vergi yükünü ve kişinin nihai vergi yükünü optimize etme açısından farklı sonuçlar doğurabilir. Tüm bu senaryoları kapsayan, stratejik bir mali planlama yapılmaması büyük bir kayıptır. Vergi optimizasyonu ve yasal yükümlülüklerinizi en aza indirmek için, şirketinizi kurar kurmaz muhasebecinizle birlikte uzun vadeli bir vergi stratejisi belirlemelisiniz.
Kamu Kurumları ile İletişimde Sakınılması Gerekenler
Sırbistan’daki kamu kurumları (Polis, MUP, Poreska Uprava) ile iletişim kurarken dikkat edilmesi gereken özel kurallar vardır. Yapılan hata, randevusuz ve hazırlıksız bir şekilde kurumlara gitmek ve yüksek sesle veya sabırsızlıkla konuşmaktır. Sırp bürokrasisi, sabır ve resmiyet gerektirir. Tüm işlemler için randevu almalı, yanınızda Sırpça bilen biri (tercihen muhasebeciniz veya avukatınız) olmalı ve tüm belgelerinizin orijinalleri ile kopyaları hazır bulunmalıdır. Ayrıca, Sırpça’yı akıcı konuşmasanız bile, görevlilere karşı kibar ve saygılı bir yaklaşım sergilemek, işlemlerinizin daha hızlı ve sorunsuz ilerlemesini sağlayacaktır. Özellikle yabancılar şubesi (Odeljenje za strance), hassas bir birimdir ve talimatlarına harfiyen uymak zorunludur.
Kalıcı İkamet (Stalno Nastanjenje) Yolunda İlerlemek
Sırbistan’da 5 yıl boyunca kesintisiz olarak geçici oturum izni (privremeni boravak) ile yasal olarak ikamet ettikten sonra, Kalıcı İkamet (Stalno Nastanjenje – SN) başvurusunda bulunma hakkı kazanırsınız. Bu yoldaki en büyük hata, 5 yıllık süre boyunca Sırbistan dışındaki kalış sürenizi dikkatlice hesaplamamaktır. SN başvurusu için, son 5 yıl içinde Sırbistan dışında toplamda 10 aydan fazla, veya tek seferde 6 aydan fazla kalmamış olmanız gerekir. Bu kuralın ihlali, tüm birikmiş hakkınızı sıfırlayabilir ve SN başvurunuzun reddedilmesine neden olabilir. Bu süreyi pasaport giriş-çıkış mühürlerinizi kontrol ederek titizlikle takip etmelisiniz. Kalıcı ikamet, Sırbistan’da süresiz yaşama ve çalışma hakkı sağladığı için, bu aşamaya geçiş planınızı çok önceden yapmanız önemlidir.
Şirket Sermayesi ve Kullanımına Dair Yanılgılar
Sırbistan’da DOO kurarken yatırılması gereken asgari sermaye miktarı oldukça düşüktür (genellikle 100 RSD, yani 1 Euro’nun altında). Bu durum, yabancı girişimciler arasında “sermayenin bir önemi yok” yanılgısına yol açar. Yapılan hata, şirkete hiç sermaye koymamak veya kurucu olarak düşük miktarda kişisel sermaye ile şirketi finanse etmeye çalışmaktır. Şirketinizin başlangıç giderlerini (kira, muhasebeci, vergi ödemeleri) karşılayacak kadar başlangıç sermayesine sahip olması gerekir. Bankalar ve vergi daireleri, şirketinizi kurucu olarak finanse etme şeklinizi inceleyecektir. Başlangıçta şirketin hesabına makul bir miktar (örneğin 2.000 – 5.000 Euro) yatırmak, şirketin finansal sağlığını gösterir ve oturum izni süreçlerinde karşılaşılan şüpheleri azaltır, böylece işinizin ciddiyetini kanıtlamanıza yardımcı olur.
Vize Serbestisi ve Oturum İzni İlişkisinin Yanlış Anlaşılması
Türk vatandaşları olarak Sırbistan’a vizesiz seyahat edebiliyor olmanız, oturum izni alırken size otomatik bir avantaj sağlamaz. En yaygın yanlış anlama, “vizesiz giriyorsam, oturum izni almam da kolaydır” düşüncesidir. Oysa oturum izni, tamamen farklı yasal gerekliliklere tabidir ve ulusal bir karardır. Vize serbestisi, sadece ilk 30 gün içinde yasal olarak kalma ve başvuru yapma kolaylığı sunar. Başvurunuzun değerlendirilmesi sırasında, diğer tüm yabancı vatandaşlar gibi titiz bir incelemeye tabi tutulursunuz. Başvurunun reddedilmesi, vize serbestisi hakkınızı etkilemez, ancak yasal kalış süreniz dolduysa ülkeyi terk etmeniz gerekir.
Kiralamada Hata: Kira Sözleşmesi ve Noter Onayı
Sırbistan’da bir daire kiralarken, kira sözleşmesi (Ugovor o zakupu) yapılmalıdır. Yapılan büyük hata, oturum izni için yalnızca yazılı bir sözleşmenin yeterli olduğunu düşünmektir. Polis, bazı durumlarda bu sözleşmenin Noter (Javni beležnik) tarafından tasdik edilmesini (overa) isteyebilir. Noter onayı, sözleşmenin geçerliliğini ve ev sahibi ile aranızdaki ilişkinin ciddiyetini kanıtlar. Bu onayın olmaması, oturum izni başvurusunun eksik evrak gerekçesiyle reddedilmesine yol açabilir. Bu nedenle, kira sözleşmesi imzalarken, ev sahibinizle birlikte notere gidip sözleşmeyi tasdik ettirmeyi bir öncelik haline getirmelisiniz. Ayrıca, kira sözleşmesinde hem kiracı hem de ev sahibinin tüm kimlik bilgileri eksiksiz ve doğru olmalıdır.
Çalışan İstihdamı ve Yasal Yükümlülükler
Şirketinizin Sırp vatandaşı birini veya başka bir yabancıyı istihdam etmesi durumunda, yasal süreçlerin karmaşıklığı artar. En büyük hata, istihdam süreçlerini muhasebeciye tamamen bırakıp, yasal sorumluluklarınızı takip etmemektir. Sırbistan’da bir yabancıyı işe almak, ona hem oturum izni hem de çalışma izni (Radna dozvola za zapošljavanje) almayı gerektirir. Bu süreç, Sırbistan Ulusal İstihdam Servisi (NSZ) üzerinden yürütülür ve belirli şartları (örneğin, o pozisyon için Sırp vatandaşı bulunamadığını kanıtlama) karşılamayı gerektirebilir. Yabancı çalışanların sosyal güvenlik ve vergi primlerinin doğru ve zamanında ödenmesi, şirketinizin yasal uygunluğunu korumak için hayati önem taşır ve oturum izni uzatmalarında şirketinizin güvenilirliğini kanıtlar.
Fatura Kesme ve Tahsilat Süreçlerindeki Aksaklıklar
Uluslararası bir pazara hizmet veren birçok Türk girişimcinin yaptığı hata, Sırp şirketleri üzerinden yurtdışına fatura keserken (izdati račun), tahsilat süreçlerini basite almaktır. Sırbistan’da fatura kesme ve tahsilat kuralları oldukça katıdır. Faturanın Sırpça olarak, tüm yasal gerekliliklere uygun (KDV numarası, faaliyet kodu vb.) hazırlanması zorunludur. Yurtdışı tahsilatlarda (özellikle döviz bazında), paranın bankaya girmesi ve bankanın döviz cinsinden alacaklarınızı doğru şekilde sınıflandırması için muhasebecinizle yakın çalışmalısınız. Büyük tahsilatlarda, fonların yasal kaynağını kanıtlayıcı ek belgeler (sözleşmeler, proforma faturalar) hazırlamak, kara para aklama (AML) düzenlemeleri kapsamında bankaların ve vergi dairesinin incelemelerine karşı sizi koruyacaktır.
İletişim Kanalları ve Resmi Yazışmaların Önemi
Sırbistan’daki resmi dairelerle yapılan her türlü yazışma ve iletişim, kural olarak Sırpça olmalıdır. Yapılan hata, İngilizce e-posta göndermek veya sözlü iletişimle yetinmektir. Resmi süreçlerinizin kanıtlanabilir olması için, başvurularınızın, dilekçelerinizin ve itirazlarınızın Sırpça, yazılı ve resmi kanallar (posta yoluyla veya kurumun resmi kayıt sistemi üzerinden) aracılığıyla yapılması gerekir. Birçok önemli bildirim (örneğin vergi dairesinden gelen tebligatlar) posta yoluyla gönderilir. Adres değişikliği durumunda, Beli Karton’unuzun ve resmi kayıtlarınızın güncel olmaması, önemli tebligatları kaçırmanıza ve yasal süreleri aşmanıza neden olabilir. Daima yazılı iletişimi ve Sırpça’yı tercih edin.
Sırpça ve Kiril Alfabesiyle Uyum Sağlamak
Sırbistan’da resmi yazı dili Kiril alfabesidir, ancak günlük hayatta Latin alfabesi de yaygın olarak kullanılır. Yabancıların yaptığı hata, Kiril alfabesini tamamen göz ardı etmektir. Kiril alfabesi, tabelalarda, resmi belgelerde ve kamu kurumlarının iç yazışmalarında hala baskın olarak kullanılmaktadır. Kiril alfabesini okuyabilmek, sadece entegrasyon için değil, aynı zamanda resmi evrakları ve kamu bildirimlerini yanlış anlamamak için de kritik öneme sahiptir. Kiril alfabesini öğrenmeye zaman ayırmak, Sırbistan’daki hayatınızı önemli ölçüde kolaylaştıracak ve size yerel okuma materyallerine erişim imkanı sağlayacaktır. Bu, dil öğrenme sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Vergi Mukimliği (Rezidentlik) Testini Yanlış Anlamak
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) olsa bile, Sırbistan’a taşınan yabancıların vergi mukimliği testini doğru anlaması gerekir. Hata, yalnızca 183 gün kuralına odaklanmaktır. Sırp Vergi Kanunu, “Hayatın Merkezi” (Centar životnih interesa) kavramını da kullanır. Yani, Sırbistan’da bir şirketiniz, eşiniz, çocuklarınız ve sürekli ikamet ettiğiniz bir eviniz varsa, 183 günden az kalmış olsanız bile Sırp Vergi Mukimi sayılabilirsiniz. Bu durum, Türkiye’deki vergi dairenizle ve Sırp vergi dairesiyle koordineli bir şekilde yönetilmesi gereken karmaşık bir hukuki süreçtir. Bu hukuki testin tüm boyutlarını dikkate almadan yapılan beyanlar, uluslararası vergi kaçakçılığı suçlamalarına kadar gidebilecek ciddi riskler barındırır. Bu nedenle, uluslararası vergi uzmanı ile çalışmak elzemdir.
İş Planı ve Oturum İzni İlişkisinin İhmali
Şirket kurucusu olarak oturum izni başvurusu yaparken, yasalara göre bir iş planı sunma zorunluluğu olmasa bile, güçlü ve ikna edici bir iş planının olmaması büyük bir eksikliktir. Yapılan hata, şirketi sadece oturum izni almak için kurmak olarak görmektir. Oturum izni uzatması sırasında polisin ve diğer yetkililerin şirketinize bakışı, ilk günden itibaren sunulan vizyonla ilişkilidir. Ciddi ve detaylı bir iş planı, hem banka hesabı açma sürecinde hem de gelecekte kredi veya yatırım arayışlarında size yardımcı olur. En önemlisi, uzatma aşamasında, bu planın ne kadarını gerçekleştirdiğinizi kanıtlamak, ticari faaliyetinizin gerçekliğini göstermenin en güçlü yoludur.
Sırbistan’da Araç Satın Alma ve Tescil Süreci
Sırbistan’da araç satın alma ve tescil süreçleri de yabancılar için karmaşık olabilir. Yapılan hata, geçici plakalı veya yabancı plakalı aracı uzun süre Sırbistan’da kullanmaya çalışmaktır. Oturum izni aldıktan sonra, yabancı plakalı araçlarınızı belirli bir süre içinde Sırp plakasına (tescil) çevirmeniz gerekir. Bu süreç, gümrük vergileri, KDV ve teknik kontrolleri içerir. Eğer bu süreyi aşarsanız, ciddi para cezaları ve aracınıza el konulması riskiyle karşı karşıya kalabilirsiniz. Ayrıca, aracı kendi adınıza tescil ettirebilmek için geçerli bir oturum iznine sahip olmanız gerekir. Araç alım-satımında da gayrimenkulde olduğu gibi, tüm hukuki ve mali yükümlülüklerin doğru yerine getirildiğinden emin olmak için bir avukat yardımı almanız tavsiye edilir.
Uzun Vadeli Strateji: Sırp Vatandaşlığına Geçiş
Sırbistan’da kalıcı ikamet (SN) aldıktan sonra, vatandaşlığa (Državljanstvo) geçiş süreci başlar. SN aldıktan sonra belirli bir süre (genellikle 3 yıl) daha Sırbistan’da yasal olarak ikamet etmeniz, Sırpça dil bilgisine sahip olmanız ve Sırp yasalarına uyum sağlamanız beklenir. Bu süreçteki hata, vatandaşlığın otomatik olarak verileceğini varsaymaktır. Vatandaşlık başvurusu, üst düzey bir idari karara bağlıdır ve sadece yasal süreyi doldurmak yeterli değildir. Başvuru sahibinin Sırbistan toplumuyla ne kadar bütünleştiği ve Sırbistan’a ne kadar katkı sağladığı değerlendirilir. Bu nedenle, uzun vadeli hedefi vatandaşlık olanların, sosyal entegrasyon, dil öğrenimi ve vergi yükümlülüklerini kusursuz yerine getirmeleri gerekir.
Sınır Ötesi Çalışma ve Vergi Riski (Remote Çalışanlar)
Son olarak, Sırbistan’da oturum izni alıp, asıl işini (Remote/Uzaktan Çalışan) başka bir ülkedeki şirket için yapanların yaptığı en büyük hata, tüm çalışma şeklinin yasal olarak Sırpistan’daki statüsüyle uyumlu olduğunu varsaymaktır. Eğer Sırbistan’daki şirketiniz üzerinden (DOO veya Preduzetnik) bir yabancı şirkete hizmet veriyorsanız, bu süreç Sırp yasalarına uygun olmalıdır. Ancak, Sırbistan’da ikamet edip, yabancı bir şirketin doğrudan maaşlı çalışanı olarak uzaktan çalışıyorsanız, Sırbistan’da vergi mükellefiyeti yükümlülüğünüz doğar ve bu durumun Vergi Dairesi’ne doğru beyan edilmesi gerekir. Bu karmaşık vergi yapısı, mutlaka uluslararası vergi uzmanı tarafından çözümlenmelidir, aksi takdirde ciddi vergi cezaları ile karşılaşma riski çok yüksektir.
Veri Güvenliği ve Dijital Altyapı Konusunda İhmaller
Sırbistan’da şirket kuran ve dijital hizmetler sunan girişimcilerin yaptığı hata, Avrupa Birliği’nin (AB) Veri Koruma Genel Yönetmeliği (GDPR) kurallarını göz ardı etmektir. Sırbistan, AB adayı bir ülke olarak yerel veri koruma yasalarını hızla AB standartlarına yaklaştırmaktadır. Şirketinizin AB vatandaşlarına veya Sırp vatandaşlarına hizmet vermesi durumunda, kişisel verileri koruma (GDPR uyumluluğu) yükümlülükleriniz doğar. Bu uyumluluğun sağlanmaması, ağır para cezalarına yol açabilir. Dijital altyapınızı kurarken, siber güvenlik önlemlerini almak ve veri koruma politikalarınızı Sırp ve AB mevzuatına uygun olarak hazırlamak, yasal riskleri minimize etmenin önemli bir adımıdır.
Finansal Planlama: RSD ve Euro Dengelemesi
Sırbistan’ın resmi para birimi Sırp Dinarı (RSD) olsa da, gayrimenkul ve bazı büyük harcamalar Euro üzerinden yapılır. Girişimcilerin finansal planlamada yaptığı hata, tüm varlıklarını Euro’da tutmak ve günlük harcamalar ile vergi ödemelerinde dalgalanan RSD kuruna karşı korunmasız kalmaktır. Şirket hesaplarında RSD ve Euro cinsinden hesapları ayrı ayrı yönetmek ve vergi ödemeleri ile personel maaşları için gereken RSD miktarını stratejik olarak dengelemek, kur riskine karşı korunmanızı sağlar. Ayrıca, Sırp bankalarındaki döviz transfer ücretlerini ve kurları karşılaştırmak, uluslararası ödemelerde gereksiz maliyetlerden kaçınmanıza yardımcı olur.