Sırbistan, coğrafi konumu, Avrupa Birliği (AB) üyeliğine adaylık statüsü ve son yıllarda uyguladığı kapsamlı ekonomik reformlarla dikkatleri üzerine çekmiştir. Özellikle 2010’lu yılların sonundan itibaren dijitalleşme ve yabancı doğrudan yatırım (FDI) odaklı politikaları sayesinde, bir zamanlar Balkanların gölgede kalmış ekonomisi, Avrupa’nın en dinamik yatırım merkezlerinden birine dönüştü.
Bu dönüşümün merkezinde, şirketler için cazip vergi oranları ve özellikle teknoloji ve Ar-Ge alanındaki yenilikçi teşvik mekanizmaları yer almaktadır. Peki, bu avantajlar Sırbistan’ı bir “Vergi Cenneti” yapar mı? Yoksa bu, sadece küresel rekabette öne çıkmak için akıllıca tasarlanmış bir “Fırsatlar Diyarı” stratejisi midir? Cevap, Sırbistan’ın karmaşık ama avantajlı vergi ve teşvik yapısının detaylarında saklıdır. Bu yazının ilerleyen bölümlerinde, Sırp ekonomisinin sunduğu bu dengeyi tüm çıplaklığıyla inceleyeceğiz.
Sırbistan’ın Cazibesi: Neden Girişimciler Akın Ediyor?
Sırbistan’ın uluslararası iş dünyası için bu kadar çekici hale gelmesinin birden fazla temel nedeni bulunmaktadır. Bu nedenler, sadece düşük maliyetten öte, stratejik ve yapısal avantajlara dayanmaktadır.
A. Stratejik Konum ve Pazar Erişimi
Sırbistan, Avrupa’nın güneydoğu kapısında, hem AB hem de Orta ve Doğu Avrupa pazarlarına erişim sağlayan kilit bir kavşak noktasıdır. Ülke, AB’ye aday ülke olmasına rağmen, Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (CEFTA) üyesidir ve Türkiye, Rusya (Avrasya Ekonomik Birliği), ABD ve diğer önemli pazarlarla serbest ticaret anlaşmalarına sahiptir. Bu, Sırbistan merkezli bir şirketin, büyük gümrük vergileri ödemeden devasa bir tüketici kitlesine ulaşabileceği anlamına gelir. Bu pazar erişimi, lojistik ve ticaret şirketleri için hayati bir avantaj sunar.
Sırbistan, 60’tan fazla ülkeyle Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) imzalamış olup, bu anlaşmalar uluslararası şirketlerin vergi yükünü önemli ölçüde hafifletmektedir. Bu geniş anlaşma ağı, Sırbistan’ı uluslararası holding ve ticaret yapılarının kurulması için cazip bir merkez haline getirmektedir.
B. Nitelikli ve Çok Dilli İşgücü
Sırbistan, özellikle mühendislik, matematik ve bilgisayar bilimleri alanlarında güçlü bir eğitim geleneğine sahiptir. Başta Belgrad ve Novi Sad olmak üzere büyük şehirlerde, İngilizce başta olmak üzere çok dilli ve yüksek nitelikli genç bir profesyonel havuzu mevcuttur. Bu işgücü, Batı Avrupa standartlarına göre rekabetçi (genellikle daha düşük) maliyetlerle erişilebilir durumdadır. Ülkedeki binlerce IT uzmanı, yazılım geliştirme, yapay zeka ve oyun geliştirme gibi niş alanlarda uzmanlaşmıştır. Bu durum, özellikle bilişim, yazılım geliştirme, çağrı merkezleri ve paylaşılan hizmet merkezleri (SSC) kurmak isteyen uluslararası şirketler için birincil çekim noktasıdır. Sırbistan’daki ortalama IT uzmanı maaşları, Batı Avrupa’daki benzer pozisyonlara göre %50 ila %70 arasında daha düşük olabilmektedir.
C. Düşük Operasyonel Maliyetler
Her ne kadar büyük şehirlerde gayrimenkul ve kira fiyatları son yıllarda artsa da, genel operasyonel maliyetler (idari ücretler, yardımcı personel maliyetleri, ofis kiraları) Batı Avrupa ve hatta bazı Doğu Avrupa ülkelerine kıyasla hala düşüktür. Enerji ve telekomünikasyon altyapısı maliyetleri de rekabetçi düzeydedir. Bu, özellikle startup’lar ve ölçeklenebilir teknoloji şirketleri için başlangıç maliyetlerini düşüren önemli bir faktördür.
Vergilendirme Yapısı: Vergi Cenneti Efsanesi ve Gerçekler
Sırbistan’ın “Vergi Cenneti” olarak adlandırılıp adlandırılamayacağı, büyük ölçüde ülkenin vergi yapısının derinlemesine incelenmesine bağlıdır. Sırbistan, genel olarak düşük Kurumlar Vergisi (KV) oranına sahip, ancak vergi yükünü asıl hafifleten, stratejik olarak sunulan teşviklerdir.
A. Kurumlar Vergisi (KV) Oranı
Sırbistan’daki standart Kurumlar Vergisi oranı %15’tir. Bu, bölgede Bulgaristan (%10) ve Macaristan (%9) gibi ülkelerden yüksek olsa da, Euro Bölgesi’ndeki birçok ülkeden (örn. Almanya, Fransa) ve bölgedeki birçok rakipten (örn. Hırvatistan’ın üst kademeleri) belirgin şekilde düşüktür.
Vergi Yılı: Sırbistan’da vergi yılı, takvim yılı ile aynıdır (1 Ocak – 31 Aralık). Şirketler, yıllık KV beyannamelerini 15 Mart’a kadar sunmak zorundadır.
B. Kişisel Gelir Vergisi (KGV)
Kişisel Gelir Vergisi, maaşlı çalışanlar için esas olarak gelir vergisi ve sosyal güvenlik katkı paylarından oluşur.
- Standart KGV Oranı: Genellikle maaşın türüne ve miktarına bağlı olarak %10 oranında sabit veya hafifçe kademeli bir yapı mevcuttur.
- Sosyal Katkı Payları: İşveren ve çalışan katkı paylarının toplamı, brüt maaşın önemli bir yüzdesine ulaşır (yaklaşık %30 civarında). Bu katkılar, Emeklilik ve Maluliyet Sigortası, Sağlık Sigortası ve İşsizlik Sigortasını kapsar.
C. Kar Payı (Temettü) Vergisi
Şirket kârından dağıtılan temettüler üzerinden uygulanan vergi oranı %15’tir. Yabancı şirketlere temettü ödenirken, Sırbistan’ın geniş ÇVÖA ağı devreye girer. Bu anlaşmalar, temettü vergisini %5’e kadar düşürebilir veya bazı durumlarda tamamen sıfırlayabilir (özellikle ana şirketin Sırp şirketinde önemli bir hisseye sahip olduğu durumlarda). Bu da Sırbistan’ı holding şirketleri için cazip bir çıkış noktası yapmaktadır.
D. Vergi Teşviklerinin Kalbi: Fikri Mülkiyet (IP) Kutusu (IP Box)
Sırbistan’ı “Vergi Cenneti” tartışmasına sokan en önemli mekanizma, özellikle IT sektörüne yönelik Fikri Mülkiyet (IP) Kutusu rejimidir. Bu rejim, Avrupa’nın “nexus” kuralına uygun olarak tasarlanmıştır, yani teşvik, sadece Sırbistan’da gerçek Ar-Ge faaliyeti sonucu ortaya çıkan Fikri Mülkiyet (IP) için geçerlidir.
Bu rejim, Sırbistan’da geliştirilen ve tescil edilen (Patent, Telif Hakkı ile korunan yazılım, vb.) Fikri Mülkiyetten elde edilen gelirin, %80’inin Kurumlar Vergisi matrahından istisna edilmesini sağlar.
Pratik Etkisi ve Etkili Vergi Oranı (Effective Tax Rate):
- Kazancın %80’i vergiden muaf tutulur.
- Kalan %20’lik kısım standart %15 KV oranına tabi olur.
- Böylece, Fikri Mülkiyet gelirleri üzerindeki etkili vergi oranı %3’e kadar düşer (%20 * %15 = %3).
Bu %3’lük etkili KV oranı, Sırbistan’ı teknoloji şirketleri, yazılım evleri ve Ar-Ge yoğun faaliyetler için Avrupa’daki en cazip yerlerden biri haline getirir. Bu teşvik, sadece yazılım telif hakları (copyright) için değil, aynı zamanda patentli buluşlar, faydalı modeller ve diğer nitelikli IP türleri için de geçerlidir. IP Box, klasik bir vergi cennetinden farklı olarak, Sırbistan’da somut ekonomik varlık (substance) ve nitelikli Ar-Ge istihdamı gerektirir.
E. Ar-Ge Personeli ve Yeni İşçi İstihdamı Teşvikleri
Sırbistan, beyin göçünü tersine çevirmek ve Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek amacıyla önemli personel teşvikleri sunar:
- Nitelikli Yeni Çalışanlar İçin Vergi Muafiyetleri (Incentive for New Employment): Belirli kriterleri karşılayan (yüksek maaş eşiği, Sırbistan’da yeni ikamet veya uzun süre yurt dışından dönen Sırp vatandaşları) çalışanların ücretleri üzerinden ödenen Sosyal Güvenlik Katkı Paylarının bir kısmı (%70 ila %90’ı) ve Kişisel Gelir Vergisi’nin bir kısmı, belirli bir süre için (5 yıl) muaf tutulabilir. Bu, işverenin toplam maliyetini dramatik şekilde düşürür.
- Ar-Ge Harcamaları İçin Çifte İndirim: Kurumlar Vergisi matrahından Ar-Ge harcamalarının %100’ü yerine %200’ü düşülebilir (double deduction). Bu, şirketin vergi öncesi karını düşürerek efektif KV oranını dolaylı olarak daha da aşağı çeker.
- İnovasyon Amaçlı Startup’lara Yönelik Destekler: Startup’lara yönelik çeşitli hibe ve kredi programları mevcuttur.
Bu vergi ve teşvik yapısı, Sırbistan’ı klasik anlamda bir vergi cenneti değil, “Akıllı Vergi Merkezi” olarak konumlandırır. Düşük KV ve stratejik teşvikler, ülkeyi özellikle IT ve Ar-Ge alanındaki yatırımlar için son derece cazip hale getirir.
Şirket Kurulum Süreci Adım Adım
Sırbistan’da şirket kurma süreci, Avrupa standartlarına uygun olarak nispeten hızlı, şeffaf ve dijitalleştirilmiştir.
A. Hukuki Yapı Seçimi ve Sermaye
Yabancı yatırımcılar genellikle iki temel türü tercih eder:
- Društvo sa ograničenom odgovornošću (D.O.O.) – Limited Şirket: En yaygın ve esnek yapıdır. Minimum sermaye gereksinimi sadece 1 Sırp Dinarı (RSD)‘dir (yaklaşık 1 Euro).
- Preduzetnik (Girişimci/Bireysel İşletme): Özellikle tek kişi çalışan freelancer veya danışmanlar için popülerdir. Belirli bir cironun altındaysa, “Paušalno oporezivanje” (Götürü Vergilendirme) rejimini seçebilir, bu da sabit bir aylık vergi ödemesi ve karmaşık muhasebe gerekliliklerinden muafiyet sağlar.
B. İşletme Kayıt Kurumu’na (APR) Başvuru
Şirket kaydı, Sırbistan İşletme Kayıt Kurumu (Agencija za privredne registre – APR) üzerinden gerçekleştirilir.
- Şirket Adı Kontrolü ve Tescili: Seçilen adın APR veri tabanında daha önce kullanılmadığından emin olunur ve tescili yapılır.
- Kurucu Belgelerinin Hazırlanması:
- Kurucu Sözleşmesi/Kararı (Noter Onaylı).
- Şirket Yöneticisinin (Direktör) atanması kararı.
- Kayıt formu ve noter onaylı kurucu pasaportlarının kopyaları.
- Başvuru ve Kayıt: Belgeler APR’ye e-imza ile elektronik ortamda veya noter aracılığıyla sunulur. Başvurunun kabulü halinde, şirket genellikle 5 iş günü içinde tescil edilir ve benzersiz bir kayıt numarası (matični broj) ile vergi kimlik numarası (PIB) tahsis edilir.
C. Banka Hesabının Açılması
Şirket tescil edildikten sonra, yerel bir bankada (ve gerekirse yabancı para birimi hesabı) banka hesabı açılmalıdır. Bu, uluslararası şirketler için en yavaş aşama olabilir, çünkü bankalar, uluslararası düzenlemelere uyum amacıyla kapsamlı Anti-Money Laundering (AML) ve Know Your Customer (KYC) prosedürleri uygular.
D. Vergi İdaresine ve KDV’ye Kayıt
Şirket, operasyonları başladığında veya ciro eşiğini aştığında (yıllık yaklaşık 8 milyon RSD) KDV mükellefi olmak zorundadır. Erken KDV kaydı, yatırım malları üzerindeki KDV’yi geri alma avantajı sağlayabilir. Bordro sistemi ve diğer vergi yükümlülükleri için de Vergi İdaresi’ne (Poreska uprava) kayıt yaptırılır.
İşgücü ve Sosyal Güvenlik Maliyetleri
Sırp işgücü piyasası rekabetçi olmakla birlikte, sosyal güvenlik katkı payları oldukça önemlidir.
A. Net Maaş vs. Brüt Maliyet Dengesi
Sırbistan’da maaş maliyetini hesaplarken “Net Maaş” (çalışanın eline geçen miktar) ile “Brüt Maliyet” (işverenin toplam maliyeti) arasındaki fark kritiktir.
- Toplam İşveren Maliyeti: Net maaşın üzerine çalışan ve işveren katkı payları (emeklilik, sağlık vb.) eklenir. Genel olarak, bir çalışanın işverene toplam maliyeti, net maaşının yaklaşık %160 ila %180‘ine ulaşabilir.
- Maaş Bordrosu Hesaplaması: Ücretin vergilendirilmeyen kısmı (tax-free amount) dikkate alınarak KGV hesaplanır. Bu vergilendirilmeyen kısım, düşük maaşlı çalışanlar için nispeten daha büyük bir hafifletme sağlar.
B. İstihdam Sözleşmeleri ve Çalışma Hukuku
Sırbistan İş Kanunu, işçi haklarını koruyan ve AB direktifleriyle uyumlu bir çerçeve sunar.
- Sözleşme Türleri: Belirsiz süreli (süresiz) sözleşmeler ana kuraldır. Belirli süreli sözleşmeler ise sadece istisnai durumlarda ve genellikle maksimum 24 ay için imzalanabilir.
- Deneme Süresi: Deneme süresi genellikle 6 aya kadardır ve bu süre zarfında sözleşme daha kolay feshedilebilir.
- Fazla Mesai ve Tatiller: Fazla mesai ücreti en az %26 zamlı ödenmek zorundadır. Resmi tatillerde çalışanlar için ücretler en az %110 zamlı ödenir.
- İşten Çıkarma Prosedürleri: İşten çıkarmalar, işçinin performansı, iş disiplini ihlalleri veya şirketin ekonomik/teknolojik gereklilikleri (kısaltma) gibi yasal dayanaklara dayanmalıdır. Haksız fesih durumunda ağır tazminatlar ve uzun yargı süreçleri söz konusu olabilir.
C. Yabancı Çalışanlar ve Oturma/Çalışma İzinleri
AB vatandaşı olmayan (Türk vatandaşları dahil) yabancı çalışanların Sırbistan’da çalışabilmesi için hem Oturma İzni (Boravak) hem de Çalışma İzni (Dozvola za rad) alması gerekir. Bu süreç, genellikle yerel şirket tarafından başlatılır ve yabancı çalışanın yeteneklerinin yerel piyasada bulunamadığının kanıtlanmasını gerektirir (ancak bu süreç özellikle IT uzmanları için basitleştirilmiştir). 2024 yılında yürürlüğe giren yeni yasa, izin süreçlerini hızlandırmayı ve dijitalleştirmeyi amaçlamaktadır.
Sektörel Fırsatlar ve Büyüme Alanları
A. Bilgi Teknolojileri (IT) ve Yazılım Geliştirme
Sırbistan’ın en dinamik sektörüdür. Sadece ihracat odaklı değil, aynı zamanda yerel startup ekosistemi de hızla gelişmektedir. Sırbistan, Avrupa’nın kişi başına düşen en yüksek sayıda yazılımcıya sahip ülkelerinden biridir.
- Niş Alanlar: Fintech, HealthTech, AgTech ve özellikle Yapay Zeka (AI) alanında uzmanlaşma eğilimi artmaktadır. Sırbistan Hükümeti, Novi Sad’da kurulan Yapay Zeka Enstitüsü ile bu alana stratejik yatırım yapmaktadır.
- Outsourcing ve Ar-Ge Merkezi: Batı Avrupa ve ABD şirketleri, maliyet etkinliği ve yüksek teknik kalitesi nedeniyle Sırbistan’ı Ar-Ge merkezleri için tercih etmektedir.
B. Tarım ve Gıda İşleme
Sırbistan, tarımsal üretimde zengin bir potansiyele sahiptir. Organik tarım, meyve ve sebze işleme, şarapçılık ve dondurulmuş gıda sektörleri, modernleşme ve ihracat odaklı yatırımlar için büyük fırsatlar sunmaktadır.
C. Finans ve İkincil Hizmetler (SSC)
Düşük operasyonel maliyetler ve çok dilli işgücü sayesinde Sırbistan, uluslararası bankaların, sigorta şirketlerinin ve çokuluslu şirketlerin Paylaşılan Hizmet Merkezlerini (Shared Service Centers – SSC) kurduğu bir merkez haline gelmiştir. Finans, muhasebe, İK ve IT desteği gibi back-office fonksiyonlarını Sırbistan’a taşımak, önemli maliyet avantajları sağlamaktadır.
D. Turizm ve Otelcilik
Belgrad’ın kültürel canlılığı ve Novi Sad’ın “Avrupa Kültür Başkenti” unvanı ile dağ ve spa turizmi (Kopaonik, Zlatibor) potansiyeli artmaktadır. Yeni otel ve lüks konaklama yatırımları için cazip fırsatlar mevcuttur.
İdari ve Muhasebe Uyumu: Başarılı Olmanın Anahtarı
Sırbistan’da başarılı olmak, sadece vergi avantajlarını kullanmaktan değil, yerel mevzuata kusursuz uyum sağlamaktan geçer.
A. E-Fatura (E-Faktura) Sistemi
Sırbistan, 2022-2023 yıllarında E-Fatura sistemine (e-faktura) geçişi zorunlu kılmıştır. Bu sistem, tüm KDV mükellefleri için geçerlidir ve ticari işlemlerin devletin merkezi platformu üzerinden elektronik ortamda faturalandırılmasını gerektirir. Bu dijitalleşme, şeffaflığı artırırken, şirketlerin yerel ERP ve muhasebe sistemlerini bu yeni yapıya uyarlamasını zorunlu kılmıştır. E-fatura sistemine uyum, yerel bir muhasebe yazılımı ve danışmanı ile çalışmanın gerekliliğini bir kez daha göstermektedir.
B. İç Transfer Fiyatlandırması (Transfer Pricing)
Çok uluslu şirketlerin Sırbistan’daki iştirakleri, ilişkili taraflarla yaptıkları işlemler (yönetim ücreti, faiz, mal alım/satımı vb.) için “piyasa koşullarına uygunluk” ilkesini (arm’s length principle) esas alan Transfer Fiyatlandırması belgelerini hazırlamak zorundadır. Bu belgeler, yıllık KV beyannamesiyle birlikte sunulur ve uluslararası vergi planlaması ve uyumu açısından kritik öneme sahiptir.
C. Yerel Direktör Zorunluluğu
D.O.O. kurmak için Sırp vatandaşı bir direktör zorunluluğu yoktur; yabancı bir kişi de direktör olabilir. Ancak, bankacılık işlemleri, e-imza kullanımı ve günlük idari süreçler için yerel bir vekil veya danışmanın atanması operasyonel kolaylık sağlar. Direktörün Sırbistan’da çalışabilmesi için yasal olarak oturma ve çalışma izni alması gerektiğini unutmamak gerekir.
Sonuç: Vergi Cenneti mi, Fırsatlar Diyarı mı? (Değerlendirme ve Sentez)
Sırbistan’ın sunduğu ekosistem, klasik anlamda bir “Vergi Cenneti” tanımına uymaz. Sırbistan, OECD ve AB standartlarına uymaya çalışan, ÇVÖA ağını genişleten, kapsamlı yerel ekonomik varlık (substance) ve nitelikli istihdamı teşvik eden bir ülkedir.
Sırbistan’ın gerçek gücü ve cazibesi, düşük Kurumlar Vergisi oranı (%15) ile stratejik olarak hedefli teşviklerin birleşmesinde yatmaktadır:
- IP Box (Etkili %3 Vergi): Bu, sadece nitelikli Ar-Ge ve yazılım geliri için geçerli olan, küresel ölçekte rekabetçi bir teşviktir. Bu teşvik, Sırbistan’ı bir teknoloji cenneti haline getirir.
- Ar-Ge Harcaması İndirimi (%200): Şirketleri sadece kâr etmek için değil, aynı zamanda Sırbistan’da inovasyon yapmak için teşvik eder.
Dolayısıyla, Sırbistan en doğru tanımla, “stratejik ve akıllıca teşvik edilmiş fırsatlar diyarıdır.” Girişimciler için sunduğu düşük maliyetli ve nitelikli işgücü, geniş pazar erişimi (AB, Avrasya, Türkiye) ve özellikle teknoloji odaklı teşvikler, onu sadece vergi avantajı arayanlar için değil, Sırbistan’ı bir üretim, inovasyon ve Ar-Ge üssü yapmak isteyen ciddi yatırımcılar için birincil destinasyon haline getirmektedir.
Sırbistan’da şirket kurmak isteyenler, düşük vergiden ziyade, bu stratejik ekosistemin bir parçası olmayı hedeflemelidir. Başarılı olmak için, yerel yasal ve mali mevzuatlara tam uyum, iyi bir muhasebe ve hukuk desteği ile Sırp pazarının ve yetenek havuzunun sunduğu fırsatları maksimize etmeye odaklanmak gerekmektedir.