Balkanlarda Yeni Bir Hayatın Anahtarı – Jedinstvena Dozvola
Sırbistan, sunduğu cazip vergi oranları, gelişen IT sektörü ve Avrupa’nın ortasındaki stratejik konumuyla uluslararası girişimcilerin gözdesi haline geldi. Ancak, Sırbistan’daki iş hayallerini gerçeğe dönüştürmek, sadece bir şirket tescil etmekle bitmiyor; bu süreç, aynı zamanda ülkeye yasal olarak yerleşmeyi ve çalışmayı sağlayan oturum ve çalışma iznini gerektiriyor.
Geleneksel olarak, yabancı uyruklular Sırbistan’da iki ayrı prosedürle karşılaşırdı: önce İçişleri Bakanlığı’ndan (MUP) Geçici Oturum İzni (Privremeni Boravak), ardından Ulusal İstihdam Servisi’nden (NSZ) Çalışma İzni (Radna Dozvola) almak. Ancak Sırbistan, son yıllarda dijitalleşme ve bürokrasiyi azaltma çabaları kapsamında, 2024 itibarıyla yabancıların idari süreçlerini önemli ölçüde basitleştiren bir sisteme geçti: Jedinstvena Dozvola (Tek Durak İzni).
Bu kapsamlı rehber, Sırbistan’a girişimci olarak gelmeyi düşünen her yatırımcı için, Jedinstvena Dozvola‘ya başvurunun tüm hukuki, mali ve operasyonel detaylarını, adım adım bir yol haritası sunarak açıklamaktadır. Amacımız, derinlemesine bir analizle, oturum izni sürecindeki tüm bilinmezleri ortadan kaldırmak ve Sırbistan’daki yeni hayatınıza sağlam adımlarla başlamanızı sağlamaktır.
Sırbistan’ı Girişimci Oturumu İçin Cazip Kılan Nedenler
Girişimciler için oturum izni (ve dolayısıyla girişimci vizesi), sadece Sırbistan’da bulunma izni değil, aynı zamanda ülkenin sunduğu ekonomik ve sosyal avantajlardan faydalanma kapısıdır.
Stratejik Konum ve Pazar Erişimi
Sırbistan, AB’ye aday ülke olarak, hem AB standartlarına uyum sağlamakta hem de AB ile derin ticari bağlar kurmaktadır. Girişimciler için bu, yerel bir şirket kurarak elde edilen 800 milyonu aşkın nüfusa gümrüksüz erişim anlamına gelir.
- Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA): Türkiye dahil 60’tan fazla ülkeyle ÇVÖA imzalamış olması, vergi yükümlülüklerini hafifletir.
- Serbest Ticaret Bölgeleri (Free Zones): Girişimciler, Serbest Bölgelerde kurdukları şirketler aracılığıyla KDV ve gümrük muafiyetleri gibi ek teşviklerden yararlanabilirler.
Düşük Vergi Oranları ve Teşvikler
Sırbistan’ın mali yapısı, yabancı yatırımcılar için oldukça caziptir:
- Kurumlar Vergisi (CIT): %15 düz oran. Avrupa’nın en düşük oranlarından biridir.
- Bireysel Gelir Vergisi (PIT): Maaşlar için %10 ile başlayıp, yüksek gelirler için kademeli olarak artan uygun oranlar.
- Ar-Ge ve İnovasyon Teşvikleri: Özellikle IT ve teknoloji alanında faaliyet gösteren şirketler için maaşlar, fikri mülkiyet (IP Box) gelirleri ve Ar-Ge yatırımları üzerinden önemli vergi indirimleri ve muafiyetler sunulmaktadır. Bu teşvikler, yabancı girişimcilerin Sırbistan’ı bir teknoloji merkezi olarak tercih etmesinin başlıca nedenidir.
Hızlanan Dijitalleşme ve Bürokrasinin Azalması
Şirket tescili (APR) ve vergi süreçlerinin büyük ölçüde dijitalleşmesi, yabancı yatırımcıların idari yükünü azaltmıştır. Jedinstvena Dozvola sistemi de bu dijitalleşmenin bir parçasıdır ve başvuru sürecini tek bir çatı altında toplamıştır.
Jedinstvena Dozvola (Tek Durak İzni) Sistemi
Sırbistan’daki yabancıların oturum ve çalışma izni süreçlerini kökten değiştiren Jedinstvena Dozvola sistemi, girişimciler için merkezi ve hızlı bir çözüm sunar.
İzin Türlerinin Birleşmesi: Oturum + Çalışma
Geleneksel sistemde, yabancı önce geçici oturum izni (Privremeni Boravak) almak zorunda, ardından Ulusal İstihdam Servisi’ne (NSZ) çalışma izni için başvururdu. Bu, iki farklı kurum, iki farklı başvuru ve iki farklı bekleme süresi anlamına geliyordu.
- Yeni Sistem: Jedinstvena Dozvola ile bu iki izin (Oturum İzni ve Çalışma İzni), İçişleri Bakanlığı’nın (MUP) yabancılar dairesine yapılan tek bir elektronik başvuru ile talep edilir. NSZ ve MUP arasındaki süreçler artık kurumlar arasında elektronik olarak koordine edilir.
- Avantajı: Yabancı girişimci, şirketi tescil ettikten sonra, Direktor (Yönetici) veya Kurucu/Sahip sıfatıyla doğrudan Jedinstvena Dozvola başvurusu yapabilir. Onaylanan izin, hem Sırbistan’da yasal olarak ikamet etme hakkını hem de kurduğu şirkette çalışma hakkını sağlar.
Oturum İzni Amaçları ve Girişimcilik
Sırbistan’da geçici oturum izni (Privremeni Boravak), çeşitli amaçlarla verilir. Girişimciler için en yaygın ve ilgili iki amaç şunlardır:
İstihdam (Zapošljavanje) veya Kendi İşini Kurma (Samozapošljavanje)
Bir Sırp şirketinde yönetici, temsilci veya çalışan olarak istihdam edilmek amacıyla başvurulur. Yabancı girişimci, kurduğu DOO’da Yönetici (Direktor) olarak atandığı için bu kategoriye girer ve otomatik olarak hem oturum hem de çalışma izni bileşenini tek bir başvuruda alır.
Şirket Kurucu/Sahibi Sıfatıyla (Vlasnik/Osnivač)
Eğer yabancı, kurduğu şirkette aktif olarak çalışmayacak, sadece şirket sahibi (hissedar) olarak kalacaksa, bu amaçla da oturum izni başvurusu yapabilir. Ancak, pratik uygulamada, Sırbistan’da ticari bir varlık kuran çoğu Türk girişimci, hem sahip hem de yönetici/çalışan rolünü üstlendiği için ilk seçeneği (İstihdam) tercih eder, çünkü bu, bankacılık ve finansal işlemlerde daha fazla kolaylık sağlar.
Girişimci Oturum İzni (Jedinstvena Dozvola) Adımları
Şirketinizi Sırbistan Ticaret Sicili’ne (APR) başarıyla kaydettikten sonra, yabancı girişimcinin izlemesi gereken yol haritası altı temel adımdan oluşur.
Şirket Kuruluşu ve Yönetici Ataması (Ön Koşul)
Oturum izni başvurusu yapabilmenin ön koşulu, yabancının Sırbistan’da yasal olarak bir statüye sahip olmasıdır.
- Limited Şirket (DOO) Tescili: En popüler ve en kolay yoldur. Şirket, APR’ye kaydedilir ve yabancı girişimci, şirketin yasal temsilcisi (Direktor) olarak atanır. APR, tescil sırasında şirkete bir tescil numarası (Matični broj) ve Vergi Kimlik Numarası (PIB) verir. Bu numaralar, oturum izni başvurusunun anahtar bileşenleridir.
- Nihai Faydalanıcı (UBO) Kaydı: Şirket tescilinden sonraki 30 gün içinde APR’ye UBO bilgilerinin (şirketin gerçek sahibinin kimliği) kaydedilmesi gerekir. UBO kaydının tamamlanması, MUP nezdinde şeffaflık ve AML (Kara Para Aklamayı Önleme) uyumluluğu açısından önemlidir.
Oturum ve Çalışma İzni Başvurusu (Jedinstvena Dozvola)
Başvuru, MUP’un Yabancılar Dairesi’ne veya ilgili karakola elektronik portal üzerinden yapılır.
- Elektronik Başvuru: Başvuru formu online olarak doldurulur ve tüm belgeler dijital olarak yüklenir. Sırpça dilinde yeterli olmayan başvuru sahipleri, süreci yürütecek bir vekil (avukat veya danışman) atamalıdır.
- Başvuru Ücretleri: İlgili idari harçlar (MUP ve NSZ için ayrı ayrı, ancak tek bir süreçte) ödenir.
- NSZ Onayı (İşgücü Piyasası Testi): Yabancı girişimci kendi kurduğu şirkette Yönetici olarak başvuruyorsa, genellikle İşgücü Piyasası Testi‘nden muaf tutulur. NSZ, NSZ, şirketin APR kayıtlarını ve yöneticinin pozisyonunu inceler. Kurumlar arası elektronik koordinasyonun bu süreçteki rolü kritik öneme sahiptir.
Gerekli Belgelerin Hazırlanması ve Noter Onayları
Başvurunun en karmaşık kısmı, Sırp makamlarının talep ettiği çok sayıda belgenin doğru formatta sunulmasıdır. Belgeler genellikle iki ana kategoriye ayrılır: Kişisel Belgeler ve Şirket Belgeleri.
Kişisel Belgeler (Oturum Bileşeni İçin)
- Geçerli Pasaport: Başvurulan iznin süresinden en az 90 gün daha uzun geçerliliğe sahip olmalıdır.
- Kişisel Oturum İzni Başvuru Formu: Usulüne uygun doldurulmuş (Sırpça).
- Biyometrik Fotoğraflar: Standart pasaport ölçülerinde.
- Konut Kanıtı (Adres Beyanı): Sırbistan’da kalacağı yeri kanıtlayan belge. Bu, kiralık bir ev için noter tasdikli kira sözleşmesi (Ugovor o zakupu) veya bir otelde/hostelde kalıyorsa konaklama kaydı olabilir. Konut kanıtı, adresin MUP tarafından kontrol edilme olasılığı nedeniyle son derece önemlidir.
- Geçim Kaynağı Kanıtı (Mali Yeterlilik): Yabancının Sırbistan’da yasal olarak ikamet ettiği süre boyunca kendini geçindirebileceğini kanıtlayan en önemli belgedir.
- Minimum Miktar: Sırbistan’da bir yabancının kendini geçindirebilmesi için gerekli olan minimum tutar, Sosyal Refah Yasası’na dayanarak belirlenir ve genellikle ülkedeki aylık ortalama maaşın %50’si veya belirli bir sabit miktar (2024 itibarıyla yaklaşık aylık 250-350 EUR) olarak kabul edilir. 1 yıllık oturum izni için banka hesabında yaklaşık 3.000 – 4.200 EUR civarında bir tutarın bulunduğunun belgelenmesi beklenir.
- Belgeleme Şekli: Bu, ya Sırp bankasındaki bir Dinar/Döviz hesabında gösterilen birikimle (bankadan alınmış son 3 aylık hesap dökümü) ya da şirketten alacağı maaşın garanti mektubuyla sağlanır.
- Sağlık Sigortası Kanıtı: Sırbistan’daki tüm ikamet süresini kapsayan seyahat sağlık sigortası veya Sırbistan’da ulusal sağlık sigortasına kayıtlı olduğunu gösteren belge.
- Yabancı Sabıka Kaydı (Kriminal Check): Başvuru sahibinin ülkesinden veya son ikamet ettiği ülkeden alınmış (genellikle son 6 ay içinde), sabıka kaydı olmadığını gösteren resmi belge. Bu belge, kesinlikle Apostil veya yasal onay ile Sırpçaya yeminli tercüme edilmelidir.
Şirket Belgeleri (Çalışma Bileşeni İçin)
- APR Tescil Belgesi: Şirketin kuruluşunu ve yabancının Direktor olarak atandığını kanıtlayan ana belge.
- UBO Kayıt Belgesi: Nihai faydalanıcı kaydının yapıldığına dair kanıt.
- Bankacılık Belgeleri: Şirketin Sırp bankasında açılmış kurumsal hesabının varlığını gösteren, genellikle başlangıç sermayesinin yatırıldığını kanıtlayan belge (zorunlu olmasa da bankacılık süreçlerindeki ciddiyeti göstermesi açısından faydalıdır).
- İş Planı Özeti veya Sözleşme: Şirketin ne tür bir faaliyette bulunacağını, istihdam yaratma potansiyelini veya yerel tedarikçilerle yaptığı sözleşmeleri gösteren özet (MUP, yatırımın gerçekçiliğini anlamak için isteyebilir).
NSZ ve MUP’un Değerlendirmesi (Kurumlar Arası İşbirliği)
Başvuru elektronik olarak sunulduktan sonra, süreç MUP ile NSZ arasında arka planda dijital olarak ilerler:
- NSZ Değerlendirmesi: NSZ, başvuru sahibinin şirketteki Yönetici rolü için uygunluğunu ve İşgücü Piyasası Testi‘nden muafiyetini onaylar.
- MUP Değerlendirmesi: MUP, kişisel belgelerin eksiksizliğini, mali yeterliliği ve sabıka kaydı temizliğini kontrol ederek yabancının Sırbistan’da ikamet etmeye uygunluğunu değerlendirir.
Jedinstvena Dozvola başvurusunun sonuçlanması, eksiksiz bir başvuru durumunda yasal süre olan 30 gün içinde gerçekleşmektedir, ancak pratikte bu süre 45-60 günü bulabilir.
Onay ve Biyometrik Kartın Alınması
Başvuru onaylandığında, yabancı girişimci, oturum ve çalışma iznini birleştiren tek bir biyometrik kart (Lična karta za stranca) alır.
- İlk İzin Süresi: Geçici oturum izni, genellikle ilk başvuru için 1 yıl süreyle verilir.
- Kayıt Zorunluluğu: Sırbistan’a giriş yaptıktan sonra, oturum izninin onaylanmasını takiben yabancının 48 saat içinde yerel polis karakoluna giderek ikamet ettiği adresi (Beli karton) kaydettirmesi gerekir.
Oturum İzni Süresince Yükümlülükler ve Haklar
Geçici oturum iznine sahip olmak, Sırbistan’da yasal haklar sağlarken, aynı zamanda belirli yükümlülükleri de beraberinde getirir.
Vergi Mükellefiyeti ve Sosyal Katkılar
- Vergi Yerleşimi (Tax Residency): Bir yabancı, Sırbistan’da bir takvim yılında 183 günden fazla ikamet ettiğinde veya temel menfaatlerinin merkezi (ailesi, işi vb.) Sırbistan’daysa, Sırbistan Vergi Kanunu’na göre Vergi Yerleşiği (Resident) statüsü kazanır.
- Küresel Gelirin Vergilendirilmesi: Vergi yerleşiği olan kişiler, Sırbistan’da ve tüm dünyada elde ettikleri gelir üzerinden vergi ödeme yükümlülüğü altına girerler. Bu noktada ÇVÖA devreye girer ve kişinin aynı gelir üzerinden iki ülkede de vergilendirilmesini önler.
- Zorunlu Sosyal Katkılar: Yabancı yönetici, kurduğu şirketten maaş alıyorsa, tıpkı Sırp vatandaşları gibi zorunlu Emeklilik, Sağlık ve İşsizlik Sigortası katkılarını ödemek zorundadır. Bu, yabancının Sırbistan’daki sosyal güvenlik ve sağlık hizmetlerinden faydalanmasını sağlar.
Sırp Bankalarında Finansal İşlemler ve Kontroller
Oturum izni (veya yasal ikamet statüsü), yabancının Sırp bankalarında kurumsal ve bireysel hesap açma süreçlerini kolaylaştırır, ancak bankacılık kontrolü devam eder.
- AML Uyumunun Devamı: Bankalar, özellikle yabancı yöneticilerin kişisel hesap açılışlarında AML gereklilikleri kapsamında ek belgeler (fonun kaynağı, vergi numaraları, ikamet kanıtları) talep etmeye devam eder. Oturum iznine sahip olmak, bu sürecin önündeki en büyük hukuki engeli kaldırır.
- Kredi ve Finansman: Yasal oturum iznine sahip olmak ve Sırbistan’da düzenli maaş bordrosu oluşturmak, uzun vadede yerel bankalardan kredi, leasing ve diğer finansman ürünlerine erişim imkanını yaratır.
Aile Birleşimi ve Vize Olanağı
Girişimci olarak Jedinstvena Dozvola‘ya sahip olan bir yabancı, ailesinin (eş ve reşit olmayan çocuklar) de Sırbistan’da oturum izni alması için Aile Birleşimi (Spajanje porodice) başvurusu yapabilir.
- Ayrı Başvuru: Aile üyeleri, ana başvuru sahibinin oturum izninin onaylanmasının ardından ayrı ayrı başvurularını yapar.
- Şartlar: Ana başvuru sahibinin yeterli mali kaynağa sahip olması (tüm aileyi geçindirecek kadar) ve aile üyeleri için sağlık sigortası yaptırması beklenir. Aile üyelerinin izni, ana başvuru sahibinin izni ile aynı süre boyunca geçerlidir.
İznin Uzatılması ve Kalıcı Oturum Yolu
Geçici oturum izni 1 yıllık sürenin sonunda uzatılmak zorundadır. Sırbistan, sürekli yatırım ve ikamet eden yabancılara Kapalı Süreli Oturum (Stalni Boravak) yoluyla kalıcı oturum hakkı tanır.
Geçici İznin (Jedinstvena Dozvola) Uzatılması
Uzatma başvurusu, mevcut iznin sona ermesinden en az 30 gün önce yapılmalıdır.
- Ana Kriter: Uzatma için ana kriter, kurulan şirketin faaliyetlerine aktif olarak devam etmesi ve ilk yıl içinde belirlenen iş planına uygun olarak ticari faaliyet gösterdiğini ispat etmesidir.
- İstenen Belgeler: İlk başvuruda istenen temel kişisel belgelerin yanı sıra (konut, sigorta, yeterli mali kaynak), ek olarak şirketin mali durumunu gösteren güncel belgeler istenir:
- APR’ye sunulmuş en son Yıllık Finansal Tablolar (Kâr-Zarar tablosu, Bilanço).
- Vergi İdaresi’nden alınmış Vergi Borcu Yoktur yazısı.
- Şirketin banka hesap hareketleri.
- Şirketin faaliyet raporu veya iş planının güncel durumu.
Uzatma izni, genellikle 1 yıl veya 3 yıla kadar verilebilir (mali ciddiyete ve kanıtlanmış faaliyete bağlı olarak).
Kalıcı Oturma İzni (Stalni Boravak) Yolu
Sırbistan’da 5 yıl boyunca kesintisiz olarak geçici oturum izniyle ikamet eden yabancılar, Stalni Boravak (Kalıcı Oturum İzni) başvurusu yapma hakkını kazanır.
- Kesintisiz İkamet Şartı: Bu 5 yıllık süre zarfında, yurtdışında kalınan toplam sürenin 10 aydan, tek seferde yurtdışında kalınan sürenin ise 6 aydan fazla olmaması gerekir.
- İş Kurucu Avantajı: Girişimcilik amaçlı geçici oturum izni, kalıcı oturuma giden en sağlam yollardan biridir, çünkü kişi, Sırbistan ekonomisine sürekli katkıda bulunduğunu kolayca ispat edebilir.
Vatandaşlık Yolu
Kalıcı oturum izni alındıktan sonra, Sırbistan’da ek 3 yıl daha ikamet eden ve Sırpça dilinde belirli bir yeterliliğe ulaşan kişiler, Sırp vatandaşlığına başvuru hakkı kazanabilirler. Yatırımcı statüsündekiler için vatandaşlık süreci, diğer kategorilere göre nispeten daha hızlı ilerleyebilir.
Pratik Zorluklar, Riskler ve Uzman İpuçları
Girişimci oturum izni süreci, hukuki olarak basit görünse de, pratik uygulamada bazı zorluklar içerir.
Bankacılık ve AML Kontrollerinin Sürekliliği
Yukarıda bahsedildiği gibi, Sırp bankaları yabancı yöneticilere karşı aşırı temkinlidir.
- Risk: Oturum izni alınsa bile, banka hesabı açma sürecinin uzaması veya fonların kaynağının net olmaması, şirketin ticari faaliyetlerine başlamasını geciktirebilir.
- İpucu: Oturum izni başvurusu yapılmadan önce, yabancı yöneticinin kendi ülkesindeki bankasından temiz hesap hareketlerini ve fonun kaynağını gösteren belgeleri Sırpçaya tercüme ettirip onaylatması, süreci hızlandırır.
Dijital İmza ve E-Devlet Erişiminde Yabancı Sınırlamaları
Sırbistan’daki E-Devlet (E-Uprava) portalına erişim ve elektronik imza kullanımı, birçok işlemi kolaylaştırsa da, yabancıların bu yetkiyi alması ek süre gerektirir.
- İpucu: Başvurunuzu bir vekil (avukat veya danışman) üzerinden yapmak, yabancı olarak elektronik imza alma zorunluluğunu ortadan kaldırır ve tüm dijital süreçlerin (APR tescili, UBO kaydı, Jedinstvena Dozvola başvurusu) hızlıca tamamlanmasını sağlar.
Çifte Vergilendirme ve Mali Planlama Riski
Sırbistan’da vergi yerleşiği olmak, yabancı girişimcinin diğer ülkelerdeki gelirlerini de ilgilendirebilir.
- Risk: ÇVÖA kurallarının yanlış yorumlanması veya beyanların eksik yapılması durumunda, kişi aynı gelir üzerinden iki farklı devlette vergi ödeme riskiyle karşı karşıya kalabilir.
- İpucu: Sırbistan’a taşınmadan önce, hem kendi ülkenizdeki hem de Sırbistan’daki vergi hukuku uzmanlarından uluslararası vergi planlaması konusunda kesinlikle danışmanlık alınmalıdır.
Konut Kayıt Zorunluluğu (Beli Karton)
Sırbistan’a yabancı olarak giriş yapan herkesin 48 saat içinde adres kaydı (Beli karton) yaptırması yasal bir zorunluluktur.
- Risk: Bu basit adımı atlamak, ileride oturum izni uzatma başvurularında veya diğer idari işlemlerde ciddi sorunlara yol açabilir.
- İpucu: Konakladığınız yer (otel, ev sahibi, airbnb) bu kaydı sizin adınıza yapmakla yükümlüdür. Konaklama başlar başlamaz bu belgenin talep edilmesi ve bir kopyasının saklanması hayati önem taşır.
Sırpça Dilinin Önemi
Girişimci olarak başlangıçta İngilizce ile işlerinizi yürütebilseniz de, resmi belgeler ve idari süreçler (APR, MUP, Mahkemeler) Sırpça ilerler.
- İpucu: Süreçler boyunca mutlaka yeminli tercüman kullanmak ve iş yaşamınızı kolaylaştırmak adına temel düzeyde Sırpça öğrenmeye başlamak, uzun vadede entegrasyon ve başarı için kritik bir faktördür.
Başarılı Bir Yerleşim İçin Bütüncül Yaklaşım
Sırbistan, sunduğu düşük vergi yükü ve Doğu-Batı arasında köprü olma misyonuyla, yabancı girişimciler için muazzam fırsatlar barındırmaktadır. Ancak bu fırsatlardan tam olarak yararlanabilmek, şirket kurulumu ile oturum izni süreçlerini birbiriyle entegre bir şekilde yönetmeyi gerektirir.
Jedinstvena Dozvola sistemi, bürokrasiyi azaltarak süreci hızlandırsa da, başvurunun kişisel mali yeterlilik, konut kanıtı ve şirket faaliyetinin gerçekçiliği gibi hassas noktalara dikkat edilerek yapılması elzemdir.
Unutulmamalıdır ki, Sırbistan’daki girişimci vizesi, sadece bir belge değil, aynı zamanda ülkenin sunduğu ekonomik ekosisteme katılma davetiyesidir. Doğru hukuki ve mali danışmanlık desteği ile bu yolu yürümek, Sırbistan’da başarılı, istikrarlı ve uzun soluklu bir iş yaşamının kapısını ardına kadar açacaktır. Sırbistan’a yapacağınız bu yatırım, sadece sizin değil, ailenizin de Avrupa’nın kalbinde yeni bir başlangıç yapmasını sağlayacaktır.
Şimdi harekete geçme ve Balkanların en dinamik ekonomilerinden birinde kendi işinizin direksiyonuna geçme zamanı!