Sırbistan, son yıllarda artan yabancı yatırımlar ve hızlı ekonomik büyüme sayesinde nitelikli yabancı işgücü için cazip bir destinasyon haline gelmiştir. Ancak, Sırbistan Cumhuriyeti’nde bir yabancının yasal olarak ikamet etmesi ve çalışması, 2024 itibarıyla yenilenen yasal düzenlemelere ve “Tek İzin” (Jedinstvena dozvola) sistemine tabidir. Bu detaylı rehber, yabancı çalışanların ve onları istihdam eden şirketlerin tüm yasal yükümlülüklerini ve başvuru süreçlerini anlaşılır bir dille açıklamaktadır. Amacımız, karmaşık görünen bu süreci şeffaf hale getirerek, Sırbistan’daki iş operasyonlarınızın sorunsuz ilerlemesini sağlamaktır.
Yabancı Çalışanların Hukuki Statüsünü Düzenleyen Temel Kanunlar
Sırbistan’da yabancı çalışanların yasal statüsü, temelde iki ana kanunla düzenlenir: “Yabancılar Kanunu” (Zakon o strancima) ve “Yabancıların İstihdamı Kanunu” (Zakon o zapošljavanju stranaca). Bu kanunlar, bir yabancının Sırbistan’da kalma (ikamet) ve çalışma (istihdam) koşullarını belirler. 2024 yılında yürürlüğe giren yeni düzenlemeler, bu iki izni birleştirerek süreci büyük ölçüde basitleştiren “Tek İzin” sistemini getirmiştir.
Tek İzin (Jedinstvena Dozvola) Sistemi Nedir?
Tek İzin sistemi, daha önce ayrı ayrı başvurulması gereken oturma izni (privremeni boravak) ve çalışma iznini (radna dozvola) tek bir idari işlemde birleştiren devrim niteliğinde bir yeniliktir. Bu sistem sayesinde yabancı çalışanlar ve işverenler, hem zamandan tasarruf etmekte hem de bürokratik yükü azaltmaktadır. Tek İzin, Yabancılar Kanunu’na uygun olarak E-Portal üzerinden tek bir başvuru ile alınır ve genellikle altı ay ile üç yıl arasında bir süre için verilir.
Tek İzin Başvurusu İçin Gerekli Olan Temel Koşullar
Tek İzin başvurusu yapabilmek için yabancı uyruklu kişinin öncelikle geçerli bir pasaporta sahip olması ve Sırbistan’da kalış amacına uygun bir gerekçeye (örneğin, istihdam, eğitim, aile birleşimi) sahip olması gerekir. İstihdam amaçlı başvurularda, Sırbistan’da kayıtlı bir işverenin bulunması ve işverenin Sırbistan İstihdam Kurumu’na (Nacionalna služba za zapošljavanje – NSZ) gerekli işgücü testi başvurusunu yapması şarttır.
Başvuru Sürecinin Elektronik Ortama Taşınması (E-Portal)
Sırbistan, Tek İzin başvurularını tamamen dijitalleştirerek E-Portal (Elektronski portal za strance) üzerinden kabul etmeye başlamıştır. Bu dijitalleşme, başvuru sahiplerinin dünyanın herhangi bir yerinden süreçlerini yönetmelerine olanak tanır. İşveren veya yasal temsilci, gerekli tüm belgeleri elektronik ortamda yükler ve tüm iletişim, karar bildirimleri dahil olmak üzere bu portal üzerinden gerçekleştirilir. Bu, şeffaflığı ve işlem hızını artırmıştır.
Başvuruyu Kimin Yapması Gerektiği: İşveren mi, Çalışan mı?
Tek İzin başvurusu, genellikle yabancı çalışanı istihdam edecek olan Sırbistan’daki işveren veya işveren adına hareket eden yetkili bir temsilci (avukat veya muhasebeci) tarafından yapılır. Yabancının kendisinin başvuruyu yapması da mümkündür, ancak istihdam amacıyla yapılan başvurularda işverenin sürece aktif katılımı ve gerekli istihdam belgelerini sunması zorunludur. İşveren, yabancıyı istihdam etme niyetini resmi olarak beyan etmekle yükümlüdür.
İstenen Temel Belgeler Listesi: Pasaport ve Fotoğraf
Tek İzin başvurusu için gerekli olan temel belgeler arasında, başvuru tarihinden itibaren en az altı ay daha geçerliliği olan bir pasaport ve biyometrik özelliklere uygun vesikalık fotoğraf bulunur. Pasaportun yanı sıra, başvuru formunun doğru ve eksiksiz doldurulması ve Sırpça’ya yeminli tercüme edilmiş ek belgelerin hazırlanması da gereklidir. Dijital başvuruda bu belgelerin taranmış kopyaları sisteme yüklenir.
Yabancının Suç Kaydı Belgesi ve Uluslararası Geçerliliği
Başvuru sahiplerinden, ikamet ettikleri ülkenin yetkili makamlarından alınmış bir adli sicil kaydı (suç kaydı belgesi) talep edilebilir. Bu belge, yabancının Sırbistan’da kalmasının kamu düzeni veya ulusal güvenlik açısından bir tehdit oluşturmadığını kanıtlamak için önemlidir. Belgenin Sırpça’ya yeminli tercümesi ve apostil (uluslararası geçerlilik) onayı olması genellikle şart koşulmaktadır.
Sağlık Sigortası Kanıtı ve Mali Yeterlilik Gösterimi
Yabancı çalışan, Sırbistan’da bulunduğu süre boyunca geçerli olacak bir seyahat sağlık sigortasına veya Sırp ulusal sağlık sigortasına kayıtlı olduğuna dair kanıt sunmak zorundadır. Ayrıca, yabancının Sırbistan’daki ikamet süresi boyunca kendisinin ve varsa ailesinin geçimini sağlayabileceğine dair yeterli mali kaynağa sahip olduğunu gösteren banka hesap dökümü veya iş sözleşmesi gibi belgeler de talep edilir.
Çalışma İzni Başvurusunda İşgücü Piyasası Testi
İşveren, yabancı bir çalışana Tek İzin başvurusundan önce Sırbistan İstihdam Kurumu’na (NSZ) başvurarak bir işgücü piyasası testi yapmalıdır. Bu test, işverenin aradığı pozisyon için Sırbistan’da yeterli nitelikte yerel işgücünün bulunup bulunmadığını belirler. Eğer yerel piyasada uygun aday bulunamazsa, yabancı istihdamına izin veren bir karar alınır. Bu işlem, Tek İzin sürecinin en kritik adımlarından biridir.
İş Sözleşmesi veya Niyet Mektubunun Önemi
Tek İzin başvurusunun istihdam bileşeni için Sırbistan’da kayıtlı işveren ile yabancı çalışan arasında imzalanmış bir iş sözleşmesi veya işe alım niyet mektubu (pred-ugovor) sunulması zorunludur. Bu belge, çalışma koşulları, pozisyon, ücret ve çalışma süresi gibi temel detayları içermelidir. İş sözleşmesi, Sırbistan İş Kanunu’na (Zakon o radu) uygun olarak düzenlenmiş olmalıdır.
İş Pozisyonunun Nitelikleri ve Eğitim Belgeleri
Yabancı çalışanın eğitim ve mesleki niteliklerini kanıtlayan diplomaların ve sertifikaların sunulması gereklidir. Yüksek öğrenim diplomaları için Sırbistan’da denklik (nostrifikacija) istenebilir, ancak bazı durumlarda bu süreç, yalnızca çalışma izni için bir gereklilik olmaktan çıkarılıp, mesleğin icrası sırasında tamamlanabilir. Belgelerin Sırpça’ya yeminli tercümesi ve apostil onayı şarttır.
Başvuru Ücretleri ve Ödeme Prosedürleri
Tek İzin başvurusu, Sırbistan’daki idari harçlar ve vergi yasalarına tabi olan bir dizi resmi ücrete tabidir. Bu ücretler, oturma izni harcı, çalışma izni harcı ve varsa ek idari harçları kapsar. Ücretlerin ödemesi, genellikle Sırp bankalarındaki resmi hesaplara yapılır ve ödeme kanıtı (makbuzlar), E-Portal’a yüklenmesi gereken zorunlu belgeler arasındadır.
Başvuru Sonuçlanma Süresi ve İdari Sessizlik İlkesi
Tek İzin başvurularının sonuçlanma süresi genellikle yasal olarak 15 ila 30 gün arasında belirlenmiştir, ancak bu süre idari yoğunluğa göre uzayabilir. Sırbistan idari hukukunda, belirli bir süre içinde cevap verilmeyen başvurulara ilişkin “idari sessizlik” ilkesi geçerli olabilir, ancak yabancı izinleri söz konusu olduğunda başvuru sahiplerine genellikle süreç hakkında bilgilendirme yapılır.
Tek İznin Geçerlilik Süresi ve Yenileme İşlemleri
Tek İzin, genellikle ilk kez başvurulduğunda bir yıl, sonraki yenilemelerde ise iş sözleşmesinin süresine bağlı olarak bir ila üç yıl arasında bir süre için verilebilir. İzin bitmeden en az 30 gün önce yenileme başvurusu yapılmalıdır. Yenileme sürecinde, yabancının Sırbistan’da yasal olarak çalıştığını, vergi yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve ilk başvurudaki koşulların hala geçerli olduğunu kanıtlaması gerekir.
Yenileme Başvurusunda Gerekli Özel Belgeler
Yenileme başvurusu için, ilk başvuruda sunulan temel belgelere ek olarak, önceki iznin süresi boyunca Sırbistan’daki kesintisiz ikameti ve çalışmayı kanıtlayan belgeler istenir. Bunlar arasında Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan alınan kayıt belgeleri, maaş bordroları, işverenden alınan güncel istihdam teyit mektubu ve vergi borcu olmadığına dair kanıtlar bulunur.
Aile Birleşimi ve Çalışanın Bağımlıları İçin İzin
Tek İzin alan yabancı çalışanlar, eşleri ve reşit olmayan çocukları için de Sırbistan’da oturma izni (aile birleşimi amacıyla) başvurusu yapabilirler. Aile birleşimi oturma izni, ana çalışanın izniyle aynı süre için verilir. Bu izin, aile üyelerine otomatik olarak çalışma hakkı vermez; aile üyelerinin çalışabilmesi için ayrı bir çalışma izni (veya Tek İzin) almaları gerekebilir.
Yüksek Nitelikli Çalışanlar İçin Özel Prosedürler
Sırbistan, yüksek nitelikli çalışanları (örneğin, üst düzey yöneticiler, uzmanlar veya nadir yetenek sahipleri) çekmek için bazı özel veya hızlandırılmış prosedürler uygulayabilir. Bu kategorideki çalışanlar için işgücü piyasası testinden muafiyetler veya daha uzun süreli ilk izinler söz konusu olabilir. Kanun, bu kişilerin Sırbistan ekonomisine katkısını tanımakta ve bürokratik engelleri azaltmayı hedeflemektedir.
Yabancı Şirketlerin Şube veya Temsilcilik Çalışanları
Yabancı bir şirketin Sırbistan’da kurduğu şube (branch office) veya temsilcilik ofislerinde çalışan yabancı yöneticiler ve uzmanlar için de Tek İzin sistemi geçerlidir. Bu durumda, Sırbistan’daki tüzel kişilik (şube veya temsilcilik), işveren olarak kabul edilir ve tüm başvuru süreçlerini yürütmekle yükümlüdür. İş sözleşmesi veya atama kararı, yabancı şirketin ana merkezi tarafından düzenlenmiş olsa bile, Sırp makamlarına sunulmalıdır.
Oturma İzni Reddi Durumları ve İtiraz Hakları
Oturma ve çalışma izni başvuruları, ulusal güvenlik riski, eksik belge sunumu, suç kaydının bulunması veya işgücü piyasası testinden geçilememesi gibi nedenlerle reddedilebilir. Red kararı tebliğ edildikten sonra, başvuru sahibinin belirli bir süre içinde yetkili idari mahkemeye veya üst makama itiraz etme hakkı bulunmaktadır. Bu itiraz süreci, Sırp İdari Usul Kanunu’na göre yürütülür.
Sırbistan’da Sürekli İkamet (Kalıcı Oturum İzni) Hakkı
Yabancı bir çalışan, Sırbistan’da kesintisiz olarak belirli bir süre (genellikle beş yıl) geçirdikten ve yasal olarak istihdam edildikten sonra, sürekli ikamet (stalni boravak) başvurusu yapma hakkını elde edebilir. Kalıcı oturum izni, yabancıya Sırbistan vatandaşlarıyla neredeyse eşit haklar tanır (oy kullanma hariç) ve çalışma izni yenileme zorunluluğunu ortadan kaldırır. Bu, Sırbistan’a uzun vadeli bağlılık gösterenler için önemli bir hedeftir.
Yabancıların Çalışma İzni Olmadan Çalışabileceği İstisnai Haller
Bazı istisnai durumlarda yabancılar, çalışma izni olmaksızın kısa süreliğine Sırbistan’da çalışabilirler. Buna örnek olarak, iş görüşmeleri, kısa süreli mesleki eğitimler, seminer ve kongrelere katılım, yabancı şirketin Sırbistan’daki kuruluşuyla ilgili acil teknik hizmetlerin sunulması gibi durumlar verilebilir. Bu istisnalar genellikle 90 günü aşmayan kısa dönemli faaliyetlerle sınırlıdır ve Sırp yasalarında açıkça belirtilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları İçin Özel Anlaşmalar
Sırbistan ve Türkiye Cumhuriyeti arasında, vatandaşların vize, ikamet ve istihdam süreçlerini kolaylaştıran özel anlaşmalar bulunmaktadır. Bu anlaşmalar, iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak belirli süreler için vizesiz seyahat etmelerini sağlar. Ancak, 90 günü aşan istihdam amaçlı kalışlar için, Türk vatandaşları da diğer yabancı uyruklu kişiler gibi Tek İzin sistemine tabidir ve aynı koşulları yerine getirmek zorundadır.
İşverenlerin Yasal Yükümlülükleri ve Cezai Sorumluluklar
Sırbistan’daki işverenler, yabancı çalışanları yasal izinleri olmadan istihdam etmeleri durumunda ağır para cezaları ve diğer idari yaptırımlarla karşı karşıya kalabilirler. İşveren, yabancı çalışanın izninin güncel olmasından, sosyal güvenlik ve vergi ödemelerinin düzenli yapılmasından ve çalışma koşullarının Sırp İş Kanunu’na uygun olmasından sorumludur. Bu nedenle, işverenlerin yasal süreçlere titizlikle uyması büyük önem taşır.
Yabancı Çalışanlar İçin Vergi ve Sosyal Güvenlik Yükümlülükleri
Tek İzin ile Sırbistan’da çalışan yabancılar, Sırbistan’da ikamet eden vergi mükellefi olarak kabul edilirler ve Sırbistan’daki gelirleri üzerinden gelir vergisi ödemekle yükümlüdürler. Ayrıca, ulusal sosyal güvenlik sistemine (emeklilik, sağlık, işsizlik) katkı payı ödemeleri zorunludur. Türkiye ile Sırbistan arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması, vergi yükünün hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Dijital Kimlik (Digital ID) Alınması ve Faydaları
E-Portal üzerinden başvuru yapabilmek ve diğer kamu hizmetlerinden yararlanabilmek için yabancı çalışanların Sırbistan’da dijital kimlik (Digital ID) edinmeleri önerilir. Bu dijital kimlik, elektronik imza yetkisi sağlayabilir ve yabancının Sırbistan’daki resmi işlemlerini online olarak daha hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleştirmesine olanak tanır. Bu süreç, genellikle kimlik belgesi ve biyometrik verilerin sunulmasını içerir.
Mesleki Eğitim ve Staj Amaçlı Oturma İzni
Tek İzin sistemi, sadece istihdamı değil, aynı zamanda mesleki eğitim (obuka) ve staj (praksa) amacıyla Sırbistan’da kalacak yabancıları da kapsar. Bu tür başvurularda, bir iş sözleşmesi yerine, eğitim veya staj programını düzenleyen Sırbistan’daki kurum veya şirketle yapılan anlaşmanın sunulması gerekir. Bu izinler, genellikle eğitim veya staj süresi ile sınırlı olarak verilir.
Çalışma İzninin İptali ve Sonuçları
Tek İzin, yabancının Sırbistan’da yasadışı faaliyetlerde bulunması, kamu düzenini bozması, izin koşullarına uymaması (örneğin izinsiz işveren değişikliği) veya yasal ikamet süresini aşması gibi durumlarda yetkili makamlar tarafından iptal edilebilir. İznin iptali, yabancının Sırbistan’ı terk etmesi veya itiraz sürecini başlatması anlamına gelir ve yasal statüsünü derhal etkiler.
Yabancının İşveren Değişikliği ve Yeni İzin Başvurusu
Tek İzin ile Sırbistan’da çalışan bir yabancının işveren değiştirmesi durumunda, bu durum derhal yetkili makamlara bildirilmelidir. Yeni işveren ile yeni bir iş sözleşmesi imzalanmalı ve yeni işverenin adına yeni bir Tek İzin başvurusu yapılması gerekir. Önceki iznin geçerliliği, genellikle yeni başvurunun yapıldığı tarihe kadar devam edebilir. Bu süreçte kesinti olmaması için dikkatli planlama şarttır.
Sırbistan’da Yabancıların Ev Kiralaması ve Adres Kaydı
Yabancı çalışanlar, Sırbistan’a geldiklerinde ve Tek İzin aldıklarında, kalacakları yerin adresini (beyan edilmeli) polise kaydettirmek zorundadırlar. Bu “beyan ikameti” (prijava boravka) yasal bir zorunluluktur ve genellikle kiralanan konutun sahibinin onayı ile yapılır. Adres kaydı, yabancının Sırbistan’daki yasal ikametinin devam ettiğini gösteren kritik bir belgedir.
Sırbistan’da Girişimcilik ve Kendi İşini Kurma İzni
Yabancılar, Sırbistan’da kendi şirketlerini (örneğin, DOO veya preduzetnik) kurarak da Tek İzin başvurusunda bulunabilirler. Bu durumda, yabancı kişi hem şirketin sahibi hem de yöneticisi olarak istihdam edilir. Başvuru, şirketin kuruluş belgeleri, iş planı ve mali yeterlilik kanıtlarını gerektirir. Girişimcilik izni, Sırbistan ekonomisine katkı sağlamayı amaçlayan yabancılara verilen önemli bir fırsattır.
Yasal Süreçlerde Profesyonel Destek Almanın Önemi
Sırbistan’daki izin ve istihdam mevzuatı sürekli güncellenmekte ve detaylı idari prosedürler içermektedir. Bu nedenle, bir yabancı çalışanın yasal sürece başlamadan önce Sırp hukuku konusunda uzmanlaşmış bir avukatlık ofisinden veya danışmanlık firmasından destek alması şiddetle tavsiye edilir. Profesyonel yardım, hatalı başvuru riskini en aza indirir ve sürecin en hızlı şekilde tamamlanmasını sağlar.
Güncel Yasal Değişikliklere Adaptasyon ve Bilgilendirme
Sırbistan, AB’ye uyum süreci kapsamında yasal mevzuatını dinamik bir şekilde değiştirmektedir. Yabancı çalışanlar ve işverenler, Tek İzin sistemi ve ilgili kanunlardaki en son değişiklikleri düzenli olarak takip etmeli ve operasyonlarını bu yeni gerekliliklere göre adapte etmelidirler. Yetkili kurumların (Polis, NSZ, Vergi İdaresi) güncel duyurularını izlemek, sürecin kesintisiz ilerlemesi için hayati öneme sahiptir.