Serbest Bölge Kavramının Stratejik Tanımı
Serbest bölgeler, bir ülkenin coğrafi sınırları içinde yer almasına rağmen, gümrük mevzuatı ve vergi yükümlülükleri açısından ülkenin geri kalanından farklı muamele gören özel ekonomik alanlardır. Sırbistan bağlamında, bu bölgeler doğrudan yabancı yatırımı çekmek, ihracatı artırmak ve bölgesel kalkınmayı teşvik etmek amacıyla kurulmuştur. Bu özel statü, yatırımcılara maliyet avantajı, operasyonel esneklik ve uluslararası ticarette rekabet gücü kazandırmaktadır. Yatırımcılar için, bu bölgeler sadece bir üretim yeri değil, aynı zamanda Avrupa pazarına gümrüksüz erişim sağlayan stratejik bir sıçrama tahtasıdır.
Sırbistan’da Serbest Bölgelerin Tarihi ve Gelişimi
Sırbistan’daki serbest bölgelerin kökenleri, ülkenin ekonomik dönüşüm sürecine dayanmaktadır. İlk serbest bölgeler, 90’lı yılların başlarında kurulmuş olsa da, esas ivmeyi Avrupa Birliği’ne entegrasyon süreci ve yabancı yatırımın teşvik edilmesi politikalarıyla kazanmıştır. Günümüzde Sırbistan, ülke genelinde stratejik noktalara yayılmış ondan fazla aktif serbest bölgeye sahiptir. Bu bölgeler, zaman içinde modernize edilerek lojistik ve altyapı hizmetleri bakımından uluslararası standartlara ulaşmıştır. Hükümet, bu bölgelerin kapasitelerini sürekli artırarak yatırımcı taleplerine cevap vermeyi hedeflemektedir.
Hukuki Çerçeve ve Yasal Temellerin İncelenmesi
Serbest bölgelerin işleyişi, öncelikle “Serbest Bölgeler Yasası” ve ilgili ikincil mevzuatlarla sıkı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu yasal çerçeve, bölgelerin statüsünü, yönetimini, kullanıcı hak ve yükümlülüklerini net bir şekilde tanımlar. Yasalar, yabancı ve yerli yatırımcılar arasında ayrım gözetmeyerek eşitlik ilkesini güvence altına alır. Yatırımcılar için bu yasal güvence, operasyonlarını uzun vadeli planlama ve yürütme konusunda büyük bir istikrar sağlamaktadır. Yatırım yapmadan önce bu hukuki metinlerin detaylıca incelenmesi, teşviklerden maksimum düzeyde faydalanmak için kritik öneme sahiptir.
Ana Avantaj: Gümrük Muafiyeti Detayları
Sırbistan Serbest Bölgeleri’nin tartışmasız en büyük çekim gücü, gümrük vergilerinden tam muafiyettir. Serbest bölgeye ithal edilen hammadde, yardımcı malzeme, ekipman ve makine gibi tüm mallar, gümrük vergisi ve diğer ithalat harçlarından muaftır. Bu muafiyet, özellikle yüksek maliyetli ekipman yatırımı gerektiren veya yoğun ithal hammadde kullanan üretim tesisleri için başlangıç ve işletme maliyetlerini önemli ölçüde düşürmektedir. Üretilen nihai ürünlerin serbest bölgeden üçüncü ülkelere ihracatı da bu avantajlı rejime tabidir, bu da küresel rekabetçiliği artırır.
Katma Değer Vergisi (KDV) Muafiyeti Uygulamaları
Gümrük muafiyetinin yanı sıra, serbest bölgelerdeki faaliyetler büyük ölçüde Katma Değer Vergisi’nden (KDV) de muaftır. Serbest bölgeye mal ve hizmet tedariki KDV’den istisnadır ve bölge içinde gerçekleştirilen üretim, depolama ve hizmet faaliyetleri de genellikle KDV’ye tabi değildir. Bu, yatırımcıların nakit akışlarını yönetmeleri açısından büyük kolaylık sağlar. KDV ödemesi yapmadan iş yapabilmek, sermayenin işletme içinde daha uzun süre kalmasına ve operasyonel verimliliğin artırılmasına olanak tanır.
Serbest Bölgelerin Coğrafi Dağılımı ve Lojistik Ağı
Sırbistan, Belgrad, Novi Sad, Niš ve Pirot gibi büyük şehirlerin çevresinde ve önemli ulaşım koridorları üzerinde stratejik olarak konumlandırılmış çok sayıda serbest bölgeye sahiptir. Bu coğrafi dağılım, yatırımcıların demiryolu, karayolu ve nehir yolu (Tuna Nehri) gibi çeşitli lojistik altyapı avantajlarından faydalanmasına imkan tanır. Özellikle Pan-Avrupa Koridorları üzerindeki bölgeler, Avrupa pazarına hızlı ve verimli dağıtım için idealdir. Her bölgenin kendine has lojistik avantajlarını incelemek, tedarik zinciri stratejisi için hayati önem taşır.
Akreditasyon Süreci ve Yatırımcı Başvuru Şartları
Serbest bölge kullanıcısı olmak, Sırbistan Ekonomi Bakanlığı’na yapılan resmi bir başvuru ve akreditasyon sürecini gerektirir. Başvuru şartları, genellikle yatırım projesinin detaylı bir iş planını, tahmini istihdam sayısını ve finansal yeterliliği içerir. Başarılı bir başvuru için iş planının, Sırbistan’ın ekonomik kalkınma hedefleriyle uyumlu olması ve sürdürülebilir ihracat potansiyeli göstermesi beklenir. Bu süreç, bürokratik engelleri en aza indirmek ve hızlı onay sağlamak üzere tasarlanmıştır, ancak profesyonel destek almak süreci hızlandırabilir.
Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) Çekim Merkezi Rolü
Serbest bölgeler, Sırbistan’ın Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) stratejisinin temel direklerinden biridir. Sağlanan vergi, gümrük ve lojistik teşvikler, küresel şirketlerin üretim ve dağıtım merkezlerini Sırbistan’a kaydırmasında kilit rol oynamıştır. Bu bölgeler, yabancı yatırımcılar için düşük işletme maliyetleri, kalifiye işgücü erişimi ve istikrarlı bir yasal ortam sunar. Yabancı sermayenin girişi, sadece istihdamı artırmakla kalmaz, aynı zamanda yerel ekonomiye teknoloji ve bilgi birikimi transferini de beraberinde getirir.
Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Üzerindeki Ek Teşvikler
Serbest bölgelerdeki gümrük ve KDV muafiyetlerine ek olarak, Sırbistan hükümeti zaman zaman gelir ve kurumlar vergisi alanında da cazip teşvikler sunmaktadır. Bu teşvikler genellikle yeni istihdam yaratma sayısıyla veya yapılan yatırımın miktarıyla orantılıdır. Örneğin, bazı durumlarda, önemli yatırımlar yapan şirketlere belirli bir süre için kurumlar vergisi muafiyeti veya indirimli vergi oranları sağlanabilir. Bu ek vergi teşvikleri, yatırımın geri dönüş süresini (ROI) önemli ölçüde kısaltma potansiyeli taşır.
İşgücü ve İstihdam Avantajlarının Kullanımı
Sırbistan, bölgenin diğer ülkelerine kıyasla rekabetçi maliyetlerle yüksek nitelikli ve eğitimli işgücüne sahiptir. Serbest bölgelerdeki yatırımcılar, işgücü maliyetlerini optimize etme fırsatı bulur. Ayrıca, serbest bölgelerde istihdam yaratılmasına yönelik özel teşvik programları da mevcuttur. Hükümet, yeni işe alınan işçilerin maaşları üzerinden belirli bir süre için sosyal güvenlik katkı paylarında indirimler sağlayarak, işverenlerin maliyetini daha da düşürmektedir. Bu, özellikle emek yoğun sektörler için büyük bir avantajdır.
Altyapı ve Lojistik Kolaylıkların Önemi
Serbest bölgeler genellikle modern ve yüksek standartlarda altyapıya sahip olacak şekilde planlanmıştır. Geniş depolama alanları, modern ofis binaları, kesintisiz enerji ve su temini, hızlı internet bağlantıları bu bölgelerin standart özellikleridir. Lojistik açıdan, bölgeler genellikle ana uluslararası yollara, demiryolu hatlarına veya Tuna Nehri üzerindeki limanlara yakın konumlandırılmıştır. Bu entegre altyapı, hammadde girişinden nihai ürünün dağıtımına kadar tüm tedarik zinciri süreçlerinin verimli yürütülmesini garanti altına alır.
Gümrük Prosedürlerinin Basitleştirilmesi ve Hızlandırılması
Serbest bölgelerde faaliyet göstermenin en büyük operasyonel faydalarından biri, gümrük prosedürlerinin basitleştirilmiş olmasıdır. Malların serbest bölgeye giriş ve çıkış işlemleri, normal gümrük bölgelerine göre daha hızlı ve daha az bürokrasiyle gerçekleştirilir. Serbest bölge içindeki depolama ve işleme faaliyetleri üzerindeki gümrük denetimi basitleştirilmiştir, bu da sadece zamandan tasarruf sağlamakla kalmaz, aynı zamanda operasyonel hataları ve gecikmeleri de en aza indirir. Bu, Just-In-Time (Tam Zamanında) üretim modelleri için hayati bir esneklik sunar.
Serbest Bölgelerde Üretim ve İhracat Kapasitesi
Serbest bölgeler, temel olarak ihracat odaklı üretimi teşvik etmek üzere tasarlanmıştır. Bu bölgelerde kurulan tesislerin ana hedefi, üretilen malları Sırbistan dışındaki pazarlara (özellikle AB ve diğer serbest ticaret anlaşması olan ülkelere) ihraç etmektir. İhracat hacminin büyük olması, yatırımcılara sağlanan teşviklerin sürdürülebilirliğini artırır. Bu bölgeler, küresel tedarik zincirlerinin bir parçası olarak, yüksek hacimli ve yüksek kaliteli üretim kapasitesi oluşturulmasına odaklanmıştır.
Sırbistan’ın Uluslararası Serbest Ticaret Anlaşmaları
Sırbistan’ın sahip olduğu geniş kapsamlı serbest ticaret anlaşmaları (STA) ağı, serbest bölgelerdeki operasyonları daha da cazip hale getirir. Sırbistan, Avrupa Birliği, Rusya Federasyonu, Belarus, Kazakistan, Türkiye ve diğer birçok ülkeyle STA’lara sahiptir. Bu anlaşmalar sayesinde, serbest bölgelerde üretilen ürünler, düşük veya sıfır gümrük vergisi ile büyük uluslararası pazarlara erişebilir. Bu, üretimin Sırbistan’a konumlandırılmasının temel ekonomik gerekçesini oluşturur.
Avrupa Birliği (AB) Pazarına Gümrüksüz Erişimdeki Rolü
Sırbistan, henüz AB üyesi olmasa da, AB ile istikrar ve ortaklık anlaşmaları kapsamında birçok üründe gümrüksüz veya tercihli tarifelerle AB pazarına erişim hakkına sahiptir. Serbest bölgelerde gerçekleştirilen üretim, “menşe kurallarına” uygun olduğu sürece, bu ayrıcalıklı AB pazarı erişiminden tam olarak faydalanabilir. Bu durum, Sırbistan’ı, AB dışındaki bir ülke olmasına rağmen, AB pazarı için üretim yapmak isteyen global şirketler için stratejik bir geçiş noktası haline getirir.
Yabancı Para Birimi Kullanım Serbestisi ve Finansal Esneklik
Serbest bölgelerde, yatırımcılara operasyonel esneklik sağlamak amacıyla yabancı para birimlerinin kullanımı konusunda önemli bir serbesti tanınmıştır. Bölge içindeki işlemler, sözleşmeler ve ödemeler Sırp Dinarı yerine Euro veya diğer konvertibl para birimleriyle gerçekleştirilebilir. Bu finansal esneklik, döviz kuru riskini yönetme ve uluslararası ticaret işlemlerini kolaylaştırma açısından yabancı yatırımcılar için hayati öneme sahiptir. Bu, özellikle döviz bazlı gelir ve giderleri olan şirketler için istikrar sağlar.
Sermaye Transferi ve Kar Payı İhracındaki Kolaylıklar
Yabancı yatırımcılar için bir diğer önemli güvence, serbest bölgelerde elde edilen kârın ve sermayenin transferi konusundaki serbestidir. Yatırımcılar, yasal olarak elde ettikleri kâr paylarını, faiz gelirlerini ve yatırımlarının tasfiyesi sonucu elde edilen sermayeyi hiçbir kısıtlama olmaksızın kendi ülkelerine veya başka bir ülkeye transfer edebilirler. Bu, yabancı yatırımcıların sermaye güvenliğini sağlayan ve yatırım kararlarını destekleyen temel bir ekonomik özelliktir.
Serbest Bölge Kullanıcısı Olmanın Doğrudan Maliyetleri
Serbest bölge avantajları büyük olsa da, bu bölgelerde faaliyet göstermenin belirli maliyetleri ve yükümlülükleri vardır. Bunlar genellikle; arazi kiralama veya satın alma maliyetleri, serbest bölge işletmecisine ödenen yönetim ve hizmet ücretleri, inşaat ve altyapı geliştirme maliyetlerini içerir. Bu maliyetler, normal ticari alanlara göre rekabetçi olsa da, yatırımın başlangıç bütçesine dahil edilmelidir. İşletme ücretleri, sunulan lojistik, güvenlik ve idari hizmetlerin kalitesine göre değişkenlik gösterebilir.
Yatırımın Geri Dönüşü (ROI) Analizi ve Maliyet/Fayda Dengesi
Bir serbest bölge yatırımının fizibilitesini değerlendirirken, kapsamlı bir Maliyet/Fayda (Cost/Benefit) ve Yatırımın Geri Dönüşü (ROI) analizi yapılmalıdır. Gümrük ve KDV muafiyetlerinden elde edilen net tasarruflar, ek vergi indirimleri ve düşük işgücü maliyetleri, işletme ve başlangıç maliyetlerine karşı dengelenmelidir. Çoğu durumda, özellikle büyük ölçekli ve ihracat odaklı yatırımlar için, serbest bölgelerdeki finansal teşvikler, yatırımın geri dönüş süresini normal bir ticari alana göre önemli ölçüde kısaltır ve uzun vadeli karlılığı maksimize eder.
Serbest Bölge İçindeki Ortaklık ve İşbirliği Fırsatları
Serbest bölgeler, genellikle farklı uluslardan gelen ve farklı sektörlerde faaliyet gösteren birçok şirketi bir araya getirir. Bu konsantrasyon, bölge içinde tedarik zinciri ortaklıkları, lojistik işbirliği ve bilgi alışverişi gibi sinerjik fırsatlar yaratır. Aynı bölgede bulunan diğer yatırımcılarla işbirliği yapmak, tedarik süreçlerini optimize edebilir, ortak depolama çözümleri sunabilir ve hatta ortak pazarlara erişim konusunda yeni kapılar açabilir.
Çevresel ve İnşaat İzinleri Süreçlerinin Hızlandırılması
Serbest bölgelerin birçoğu, planlı sanayi bölgeleri olduğundan, yeni tesis inşaatı ve işletme izinlerinin alınması süreçleri normal prosedürlere göre daha hızlı ve basitleştirilmiştir. Serbest bölge yönetimleri, yatırımcı adına yerel idareler ve ilgili bakanlıklarla koordinasyonu sağlayarak bürokratik engelleri azaltır. Bu kolaylık, yatırımcıların projelerini daha hızlı hayata geçirmelerine (Time-to-Market) ve dolayısıyla gelir elde etmeye daha erken başlamalarına olanak tanır.
Yerel Tedarikçilerle Entegrasyon ve Sinerji
Serbest bölgelerdeki şirketler, gümrük muafiyetlerini koruyarak yerel Sırp tedarikçilerinden mal ve hizmet satın alabilirler. Yerel tedarik zincirine entegrasyon, lojistik maliyetlerini düşürür ve tedarik sürekliliğini sağlar. Ayrıca, bu entegrasyon Sırbistan ekonomisine ek değer kattığı için, bu tür yatırımlar hükümet tarafından ek teşviklerle desteklenebilir. Bu yaklaşım, hem yerel ekonomiyi güçlendirir hem de yatırımcının operasyonel risklerini azaltır.
Serbest Bölge İşletmecilerinin Destekleyici Rolü
Her serbest bölgenin bir yönetim organı (işletmeci) vardır ve bu işletmeciler, yatırımcılara sadece arazi ve altyapı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda kapsamlı idari ve hukuki destek de sunar. Bu destek; akreditasyon sürecinde rehberlik, yerel iş kanunlarına uyum, gümrük işlemlerinde yardım ve hatta yerel personel bulma gibi konularda olabilir. İşletmeci, yatırımcının Sırbistan’daki ilk irtibat noktası ve operasyonel kolaylaştırıcı rolünü üstlenir.
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) İçin Fırsatlar
Serbest bölgeler sadece büyük uluslararası şirketler için değil, aynı zamanda büyüme potansiyeli olan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) için de büyük fırsatlar sunar. KOBİ’ler, gümrük ve KDV avantajlarından faydalanarak başlangıç maliyetlerini düşürebilir ve uluslararası pazarlara açılma rekabetçiliğini artırabilirler. Serbest bölgelerdeki modüler tesisler ve ortak lojistik hizmetleri, KOBİ’lerin büyük şirketlerle aynı altyapı olanaklarına erişmesine imkan tanır.
Potansiyel Riskler ve Zorlukların Gerçekçi Değerlendirmesi
Her ne kadar serbest bölgeler avantajlarla dolu olsa da, potansiyel riskleri göz ardı etmemek gerekir. En büyük zorluklar arasında; Sırbistan Dinarı’nın Euro karşısındaki volatilite riski, bazı durumlarda AB menşe kurallarına tam olarak uymama riski ve yerel bürokrasinin beklenmedik gecikmeleri yer alabilir. Ayrıca, serbest bölge yönetmeliklerine sıkı sıkıya uyma zorunluluğu da operasyonel bir yüktür. Yatırımcılar, bu riskleri hafifletmek için yerel uzmanlarla çalışmalıdır.
Örnek Olay İncelemesi: Başarılı Yatırım Hikayeleri
Sırbistan serbest bölgeleri, özellikle otomotiv, tekstil, makine ve elektronik sektörlerinde birçok başarılı uluslararası yatırım hikayesine ev sahipliği yapmıştır. Örneğin, Pirot Serbest Bölgesi’ndeki Michelin’in (Tigar Tyres) veya Smederevo Serbest Bölgesi’ndeki HBIS Group (eski Železara Smederevo) gibi büyük ölçekli operasyonlar, bölgenin DYY çekim gücünün somut kanıtlarıdır. Bu örnekler, Sırbistan’ın sadece bir üretim üssü değil, aynı zamanda kârlı bir ihracat merkezi olduğunu göstermektedir.
Yatırım Karar Süreci ve Detaylı Durum Tespiti (Due Diligence)
Serbest bölgeye yatırım yapma kararı, detaylı bir durum tespiti (Due Diligence) gerektirir. Bu süreç, sadece vergi ve gümrük teşviklerini değil, aynı zamanda işgücü maliyetlerini, lojistik maliyetlerini, enerji fiyatlarını ve yerel yasal uyumluluk gereksinimlerini de kapsamalıdır. Yatırımcıların, seçilen serbest bölge işletmecisinin geçmiş performansını ve güvenilirliğini dikkatle incelemesi, uzun vadeli başarının anahtarıdır.
Personel Eğitimi ve Yasal Uyumun Sürekli Sağlanması
Serbest bölgelerde faaliyet göstermek, karmaşık gümrük ve vergi kurallarına sürekli uyumu gerektirir. Bu nedenle, bölgede çalışan personelin (özellikle gümrük ve muhasebe departmanlarının) Sırbistan’ın serbest bölge mevzuatı konusunda sürekli eğitim alması şarttır. En ufak bir uyumsuzluk bile, önemli gümrük cezalarına veya muafiyet haklarının kaybedilmesine neden olabilir. Yasal uyum, bir maliyet değil, operasyonel sürekliliği sağlayan bir sigortadır.
Gümrük Kontrolü ve Serbest Bölge Statüsünün Devamlılığı
Serbest bölge statüsü, düzenli gümrük ve idari kontrollere tabidir. İşletmelerin, bölgeye giren ve çıkan tüm malların kayıtlarını titizlikle tutması ve gümrük yetkililerine her an denetim için hazır olması gerekir. Bu düzenlemelere uymayan veya bölgeyi amacı dışında kullanan işletmelerin serbest bölge statüleri iptal edilebilir. Bu nedenle, kayıt tutma sistemlerinin hatasız ve şeffaf olması, statünün devamlılığı için esastır.
Serbest Bölge Dışı Satışların Yönetimi ve Kuralları
Serbest bölgeler temel olarak ihracat odaklı olsa da, bölge içinde üretilen malların belirli bir kısmı Sırbistan’ın yerel pazarına da satılabilir. Ancak bu yerel satışlar, normal gümrük ve vergi rejimine tabidir. Yani, bu mallar Sırbistan gümrük bölgesine giriş yaparken normal ithalat vergileri ve KDV ödenmelidir. Yatırımcılar, yerel pazara ne kadar ve hangi koşullarla satış yapabileceklerini önceden netleştirmelidir.
Yatırım Sonrası Hükümet İlişkilerinin Yönetimi
Yatırım gerçekleştikten sonra, Sırbistan Hükümeti ve serbest bölge yönetimi ile ilişkilerin etkin bir şekilde sürdürülmesi kritik öneme sahiptir. Düzenli iletişim, olası sorunların erken tespiti ve çözümü için fırsatlar yaratır. Hükümetin sağladığı ek teşvikler, altyapı iyileştirmeleri veya yasal değişiklikler hakkında bilgi sahibi olmak, yatırımın karlılığını sürekli olarak optimize etmeye yardımcı olur.
Sürdürülebilirlik ve Yeşil Yatırım Teşvikleri
Sırbistan, son yıllarda sürdürülebilirlik ve yeşil teknolojilere yapılan yatırımlara odaklanmıştır. Serbest bölgelerdeki çevre dostu üretim tesisleri veya yenilenebilir enerji kullanan projeler, ek finansal teşviklerden ve avantajlardan yararlanabilir. Bu teşvikler, sadece çevresel ayak izini azaltmakla kalmaz, aynı zamanda modern ve sorumlu bir şirket imajı oluşturarak küresel pazarda rekabet avantajı sağlar.
Serbest Bölgelerin Bölgesel Ekonomiye Katkısı
Serbest bölgeler, sadece yatırımcıya değil, aynı zamanda bulundukları bölgenin ekonomisine de önemli katkılar sağlar. Yüksek istihdam oranları, yerel tedarikçilere olan talep ve bölgeye yapılan altyapı yatırımları, yerel ekonomik büyümeyi hızlandırır. Bu pozitif bölgesel etki, yerel yönetimlerin serbest bölge faaliyetlerini desteklemesini teşvik eder ve yatırımcı için daha uyumlu bir iş ortamı yaratır.
Gelecek Trendleri ve Serbest Bölgelerin Dijital Dönüşümü
Sırbistan serbest bölgeleri, lojistik ve üretim süreçlerini dijitalleştirmeye yönelik önemli adımlar atmaktadır. Dijital gümrükleme, akıllı depo yönetimi sistemleri ve IoT tabanlı üretim optimizasyonu gibi trendler, serbest bölgelerin gelecekteki rekabet gücünü belirleyecektir. Yatırımcıların, bu dijital dönüşüm süreçlerine adapte olmaları ve en yeni teknolojileri operasyonlarına entegre etmeleri, uzun vadeli başarı için önemlidir.
Türk Yatırımcılar İçin Özel Değerlendirme ve Tavsiyeler
Türk yatırımcılar için Sırbistan, hem tarihi ve kültürel yakınlık hem de Türkiye ile Sırbistan arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması sayesinde çifte avantaja sahiptir. Serbest bölgeler, özellikle Türkiye’den getirilen hammaddelerin işlenip AB pazarına ihraç edilmesi için mükemmel bir köprü görevi görür. Tavsiye olarak, yatırımcıların sadece Sırbistan’daki değil, AB ve Türkiye arasındaki menşe kurallarını çok iyi anlamaları ve bu kurallara uygun üretim yapmaları hayati önem taşır.
Serbest Bölgelerin Yatırım Kararındaki Nihai Rolü
Sırbistan’daki serbest bölgeler, gümrük ve KDV muafiyetlerinden kurumsal vergi teşviklerine, basitleştirilmiş prosedürlerden stratejik lojistik konumlarına kadar bir dizi avantaj sunarak, yabancı yatırımcılar için bölgenin en cazip iş ortamlarından birini yaratır. Nihai olarak, bir yatırım kararı verirken serbest bölgeler, sadece bir seçenek değil, rekabet gücünü ve karlılığı doğrudan artıran stratejik bir zorunluluk olarak değerlendirilmelidir. Bu bölgeler, Sırbistan’ı uluslararası tedarik zincirlerinin kritik bir halkası yapmaktadır.