Sırbistan, Güneydoğu Avrupa’nın hızla büyüyen ekonomilerinden biri olarak, özellikle bilgi teknolojileri (IT) ve üretim sektörlerinde uluslararası yatırımcılar için cazip bir merkez haline gelmiştir. Bu kapsamlı rehber, Sırbistan’da bir iş kurmayı düşünen girişimciler için şirket kurulum sürecinin her aşamasını, ortalama sürelerini ve maliyetlerini en ince ayrıntısına kadar açıklamaktadır.
Sırbistan’da İş Kurmanın Cazibesi ve Avantajları
Sırbistan, stratejik konumu (Avrupa’nın kavşak noktası), nitelikli ve rekabetçi işgücü, düşük kurumlar vergisi oranları (%15), AB ile Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ve Rusya, Türkiye gibi büyük pazarlara gümrüksüz erişim imkanları sunar. Özellikle genç ve iyi eğitimli nüfusu, İngilizce yeterliliği ve gelişmekte olan teknoloji ekosistemi, Sırbistan’ı uluslararası şirketler için cazip bir merkez yapmaktadır. Ayrıca, devletin yatırım teşvikleri ve düşük işletme maliyetleri de başlangıç aşamasındaki maliyetleri önemli ölçüde düşürmektedir.
Şirket Kurulumu Öncesi Yapılması Gereken Hazırlıklar
Şirket kurma kararı alındıktan sonra atılması gereken ilk adımlar, başarılı bir başlangıcın temelini oluşturur. Bu aşama, pazar araştırması, iş planının hazırlanması, yasal danışmanlık hizmeti alınması ve şirketin kurulacağı şehir veya bölgenin seçimi gibi konuları içerir. İş planı, hem potansiyel yatırımcılar hem de yerel bankalar için gereklidir ve şirketin misyonunu, vizyonunu, finansal projeksiyonlarını ve pazarlama stratejisini net bir şekilde ortaya koymalıdır. Yasal danışmanlık, sürecin karmaşık bürokratik aşamalarında hata yapmamak için hayati öneme sahiptir.
En Popüler Şirket Türü: Sınırlı Sorumluluk Şirketi (D.O.O.)
Sırbistan’da yabancı yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen şirket türü, Sınırlı Sorumluluk Şirketi (Društvo sa Ograničenom Odgovornošću – D.O.O.)’dir. Bu tür, esnek bir yapıya sahip olup, ortakların sorumluluğu yatırdıkları sermaye ile sınırlıdır. Tek bir kişi tarafından kurulabileceği gibi, birden fazla ortakla da kurulabilir. D.O.O. türü, hem küçük hem de orta ölçekli işletmeler için idealdir. Kurulum ve yönetim prosedürleri diğer türlere göre daha basittir ve maliyetleri nispeten düşüktür, bu da onu ilk yatırımcılar için en uygun seçenek haline getirir.
Şirket Kurulum Sürecinin Ana Kurumu: APR
Şirket kurulum sürecinin merkezinde, Sırbistan Ticaret Sicili Ajansı (Agencija za Privredne Registre – APR) yer alır. Tüm yasal tescil işlemleri, şirket ana sözleşmesinin onayı ve resmi kaydı bu kurum üzerinden gerçekleştirilir. APR, başvuru belgelerinin eksiksiz ve yasal gerekliliklere uygun olup olmadığını kontrol eder. Dijitalleşme sayesinde, başvuruların çoğu artık elektronik ortamda yapılabilmekte ve bu da süreci büyük ölçüde hızlandırmaktadır. Başvurunun kabulüyle birlikte şirket resmi olarak tüzel kişilik kazanır.
Şirket Adının Seçimi ve Tescili İşlemleri
Şirket adı seçimi, kurulum sürecinin ilk adımlarından biridir ve APR sistemi üzerinden ismin daha önce tescil edilip edilmediği kontrol edilmelidir. Seçilen isim, Sırpça, Latince veya Kiril alfabesiyle yazılabilir. Benzersizliğin sağlanması ve ticari unvanın mevcut bir markaya veya şirkete aşırı derecede benzememesi gerekir. İsim rezervasyonu isteğe bağlıdır, ancak önerilen ismin başka bir şirket tarafından kullanılmasını önlemek için yapılabilir ve genellikle kısa bir süre (örneğin 60 gün) geçerlidir. Bu süreç, online olarak hızla tamamlanabilir.
Kuruluş Belgelerinin Hazırlanması ve Noter Onayı
Şirket kurulumu için gerekli temel belgeler arasında Kurucu Sözleşme (Osnovni akt), ortakların kimlik belgeleri ve tescil başvurusu formu bulunur. Kurucu Sözleşme, şirketin ortaklarını, sermayesini, faaliyet alanını ve yönetim yapısını tanımlayan en önemli yasal belgedir. Bu belge, Sırbistan’daki yetkili bir noter huzurunda imzalanmalı ve onaylanmalıdır. Noter onayı, belgenin yasal geçerliliğini sağlayan zorunlu bir adımdır ve yabancı belgelerin yeminli tercümesi de bu aşamada gerekebilir.
Asgari Sermaye Gereksinimi ve Ödeme İşlemleri
Sınırlı Sorumluluk Şirketi (D.O.O.) için Sırbistan’da belirlenmiş bir asgari sermaye gereksinimi vardır. Bu tutar sembolik bir miktar olup, genellikle 1 Sırp Dinarı (RSD) gibi düşük bir meblağ yeterlidir. Ancak, pratikte çoğu şirket, bankalar ve iş ortakları nezdinde güvenilirlik oluşturmak için daha yüksek bir sermaye taahhüt eder. Sermayenin, tescil başvurusu yapılmadan önce bankada açılacak geçici bir hesaba yatırılması gerekmektedir. Sermaye yatırıldıktan sonra banka tarafından verilen makbuz, APR’ye sunulan belgeler arasında yer alır.
Şirket Tescil Başvurusunun APR’ye Sunulması
Hazırlanan tüm belgeler (Kurucu Sözleşme, noter onayı, banka makbuzu, başvuru formu ve kimlik fotokopileri) ile birlikte APR’ye tescil başvurusu yapılır. Başvuru, fiziksel olarak veya elektronik ortamda (e-posta veya portal üzerinden) yapılabilir. Elektronik başvuru, süreyi kısaltması ve kolaylığı nedeniyle yabancı yatırımcılar için önerilir. Başvurunun işlenmesi ve değerlendirilmesi APR’nin yasal yükümlülüğü altındadır ve genellikle birkaç iş günü içinde sonuçlanır.
Kurulum Süresi: Kaç Gün Sürer?
Sırbistan’da bir şirketin resmi tescil süreci, belgeler tam ve doğru ise oldukça hızlıdır. APR’ye yapılan başvurunun incelenmesi ve tescil edilmesi yasal olarak 5 iş gününü geçmemelidir. Ancak, belgelerin hazırlanması, noter onayı ve banka hesabı açma gibi ön hazırlık aşamaları da dahil edildiğinde, toplam süreç ortalama 7 ila 15 iş günü sürebilir. Eğer yabancı belgelerin tercümesi veya Apostil işlemleri gerekiyorsa bu süre biraz daha uzayabilir.
Tescil Sonrası Alınan Vergi Kimlik Numarası (PIB)
Şirketin APR tarafından resmi olarak tescil edilmesinin ardından, otomatik olarak Vergi Kimlik Numarası (Poreski Identifikacioni Broj – PIB) atanır. Bu numara, şirketin tüm ticari ve yasal işlemlerinde kullanılacak temel tanımlayıcı numaradır. APR, tescil işlemini tamamladıktan sonra ilgili vergi dairesine (Poreska uprava) bilgi verir ve PIB numarası bu entegre sistem üzerinden hızla alınır. PIB, şirketin Sırbistan’daki vergi mükellefiyetini resmen başlatan belgedir.
Şirket Banka Hesabının Açılması ve Ticarileştirilmesi
PIB alındıktan sonra, geçici sermaye hesabının ticari bir hesaba dönüştürülmesi veya yeni bir ticari hesap açılması gerekir. Birçok uluslararası ve yerel banka Sırbistan’da hizmet vermektedir. Banka hesabı açma süreci, bankanın kendi iç prosedürlerine bağlı olarak değişebilir, ancak genellikle birkaç gün sürer. Bu aşama için şirket tescil belgeleri, PIB ve yetkili temsilcinin kimliği istenir. Banka hesabı, şirketin operasyonel faaliyetlerine başlaması için zorunludur.
Sırbistan’da Kurulum Maliyetleri ve Harçlar
Şirket kurulum maliyetleri birkaç ana bileşenden oluşur. Bunlar: 1. Resmi Harçlar: APR tescil ücreti ve Vergi İdaresi harçları (nispeten düşük, yüzlerce avro civarında). 2. Noter Ücretleri: Kurucu Sözleşmenin onayı için ödenen, sözleşmenin karmaşıklığına bağlı olarak değişen ücretler. 3. Profesyonel Ücretler: Yasal danışmanlık, muhasebe ve tercüme hizmetleri için ödenen ücretler. Bu üçüncü bileşen, toplam maliyeti belirleyen en büyük etkendir ve hizmetin kapsamına göre birkaç yüz avro ile binlerce avro arasında değişebilir. Ortalama toplam maliyet, hizmet alımına göre 500 ile 2000 Avro arasında değişebilir.
Yasal Danışmanlık ve Muhasebe Hizmetlerinin Önemi
Yabancı yatırımcılar için, yerel yasalara ve vergi mevzuatına uyum sağlamak zorlayıcı olabilir. Bu nedenle, deneyimli bir hukuk bürosundan ve güvenilir bir muhasebe firmasından destek almak büyük önem taşır. Hukuk danışmanları, kuruluş belgelerinin doğru hazırlanmasını ve yasal risklerin minimize edilmesini sağlar. Muhasebeciler ise vergi yükümlülüklerinin zamanında yerine getirilmesi, KDV kaydı ve aylık/yıllık finansal raporlama süreçlerini yönetir. Profesyonel destek, cezai yaptırımlardan kaçınmanın anahtarıdır.
KDV Mükellefiyeti ve Kayıt Prosedürü
Sırbistan’da Katma Değer Vergisi (PDV – Porez na dodatu vrednost) mükellefiyeti, şirketin yıllık cirosuna bağlıdır. Eğer ciro, belirlenen eşiği (genellikle 8 milyon RSD civarında) aşarsa, şirket KDV mükellefi olmak zorundadır. Ancak, bu eşiğe ulaşmasa bile şirketler isteğe bağlı olarak KDV mükellefi olabilirler. KDV kaydı, Vergi İdaresi’ne ayrı bir başvuru ile yapılır ve ihracat odaklı çalışan şirketler için vergi iadesi avantajlarından faydalanmak adına erken kayıt genellikle tavsiye edilir.
Gerekli İzinler ve Lisanslar İşlemleri
Şirketin faaliyet alanına bağlı olarak, ticari faaliyetlere başlayabilmesi için ek izinler veya lisanslar gerekebilir. Örneğin, finans, sigorta, inşaat, gıda üretimi veya sağlık sektörlerinde faaliyet gösterecek şirketler, ilgili bakanlık veya düzenleyici kurumlardan özel izinler almalıdır. Bu izin süreçleri, şirketin genel kurulum süresine eklenir ve gerekli belgelerin hazırlanması ek uzmanlık gerektirebilir. İş planınızı hazırlarken bu izinlerin gerekliliğini önceden belirlemek önemlidir.
E-İmza (Elektronik Sertifika) Edinme Zorunluluğu
Sırbistan’da resmi kurumlarla elektronik ortamda iletişim kurmak ve bazı tescil işlemlerini online olarak gerçekleştirmek için E-imza (elektronik sertifika) zorunludur. Bu sertifika, yetkili makamlar (örneğin Posta Telegraf Telefon – PTT) tarafından sağlanır. Şirket müdürünün veya yetkili temsilcinin bu sertifikayı alması gerekir. E-imza, bankacılık işlemlerinden vergi beyannamelerine kadar birçok alanda dijital işlemleri güvenli bir şekilde gerçekleştirmeyi sağlar.
Çalışan İstihdamı ve İş Hukuku Gereklilikleri
Şirket tescil edildikten sonra, çalışan istihdam etme süreci başlar. Sırbistan iş hukuku, iş sözleşmeleri, çalışma saatleri, izinler ve işten çıkarma prosedürleri konusunda belirli kurallar içerir. Çalışanların sosyal güvenlik ve sağlık sigortası primlerinin ödenmesi zorunludur. İş Kanunu’na uygun sözleşmelerin hazırlanması ve çalışanların yetkili kurumlara bildirilmesi gerekir. Muhasebe/İK danışmanlığı, bu karmaşık süreci doğru yönetmek için esastır.
Şirket Resmi Adresi ve Sanal Ofis Kullanımı
Şirket tescili için Sırbistan’da resmi bir fiziksel adres bildirilmesi zorunludur. Bu adres, ticari yazışmaların ve resmi tebligatların yapılacağı yerdir. Özellikle yabancı yatırımcılar için başlangıç aşamasında fiziki bir ofis kiralamak yerine sanal ofis hizmetlerinden yararlanmak popüler ve uygun maliyetli bir çözümdür. Sanal ofisler, yasal adres sağlamanın yanı sıra, posta yönetimi ve telefon cevaplama gibi ek hizmetler de sunarak operasyonel kolaylık sağlar.
Kurumlar Vergisi ve Vergilendirme Oranları
Sırbistan’daki kurumlar vergisi oranı, Avrupa standartlarına göre oldukça düşüktür ve %15 olarak belirlenmiştir. Bu rekabetçi oran, ülkeyi özellikle kar marjı yüksek sektörler için cazip kılmaktadır. Ayrıca, Sırbistan, çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları (ÇVÖA) ağına sahiptir. Şirketler, yıllık kar üzerinden bu vergiyi öderler ve vergi beyannameleri, muhasebeci tarafından yasal süreler içinde hazırlanıp Vergi İdaresi’ne sunulur.
Yabancı Para Transferi ve Sermaye İthalatı Kuralları
Sırbistan, sermaye hareketleri konusunda oldukça liberal bir politikaya sahiptir. Yabancı yatırımcılar, sermayelerini ülkeye serbestçe ithal edebilir ve kar transferlerini kolaylıkla gerçekleştirebilirler. Ancak, para transferlerinin yasal yollarla yapılması ve bankalar aracılığıyla doğru şekilde belgelenmesi gerekir. Büyük miktarlı transferler için bankaların kara para aklama (AML) prosedürleri gereği ek belgeler talep edebileceği unutulmamalıdır.
İhracat ve İthalat Faaliyetleri İçin Gümrük İşlemleri
Sırbistan, AB, Rusya, Türkiye ve diğer birçok ülkeyle serbest ticaret anlaşmalarına (STA) sahiptir. Bu, ihracat ve ithalat yapan şirketler için büyük gümrük avantajları sunar. Şirketin, uluslararası ticaret yapabilmesi için gümrük makamlarına kayıt olması ve gerekli izinleri alması gerekir. Gümrük beyannameleri ve ithalat/ihracat prosedürleri konusunda uzmanlaşmış bir lojistik veya gümrük müşavirliği firmasından destek almak, işlemlerin hızlanmasını sağlar.
Startup’lar ve IT Sektörüne Yönelik Özel Teşvikler
Sırbistan Hükümeti, özellikle yenilikçi startup’ları ve IT sektörünü desteklemek için çeşitli vergi teşvikleri ve sübvansiyonlar sunmaktadır. Örneğin, genç ve yeni kurulan IT şirketleri için ilk yıllarda kurumlar vergisi muafiyetleri veya azaltılmış oranlar uygulanabilir. Ayrıca, araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerine yönelik vergi indirimleri ve nitelikli personelin maaşlarına yönelik teşvikler de mevcuttur. Bu teşvikler, başlangıç maliyetlerini ve işletme yükünü hafifletmede önemli rol oynar.
Finansal Raporlama ve Yıllık Denetim Yükümlülükleri
Tüm Sırp şirketleri (D.O.O. dahil), Sırp Muhasebe Standartlarına (veya gerekli durumlarda IFRS’ye) uygun olarak yıllık mali tablolarını hazırlamak zorundadır. Bu tabloların belirlenen süreler içinde APR’ye sunulması gerekir. Şirketin büyüklüğüne ve cirosuna bağlı olarak, bağımsız bir denetimden geçme zorunluluğu da doğabilir. Düzenli ve şeffaf finansal raporlama, şirketin yasalara uygunluğunu ve güvenilirliğini gösterir.
Şirket Yapısında Değişiklik ve Tescili İşlemleri
Şirket kuruluşu sonrası hissedar değişiklikleri, sermaye artırımı/azaltımı, adres değişikliği veya faaliyet alanı değişiklikleri gibi durumlarda, bu değişikliklerin APR’ye bildirilmesi ve tescil edilmesi gerekir. Her türlü değişiklik, Kurucu Sözleşme’de de düzenlenmeli ve noter onayı almalıdır. Bu süreçler de APR tarafından incelenir ve tescil edilir. Bu değişikliklerin doğru ve zamanında yapılması, şirketin yasal statüsünün korunması için önemlidir.
İş ve Oturma İzni Alma Süreçleri (Yabancılar İçin)
Sırbistan’da bir şirket kurmak, yabancı yatırımcıya otomatik olarak oturma ve çalışma hakkı vermez. Yabancı müdürler veya çalışanlar, Sırbistan’da ikamet etmek ve çalışmak için ayrı ayrı oturma izni (privremeni boravak) ve çalışma izni (radna dozvola) almalıdır. Bu süreç, İçişleri Bakanlığı ve Ulusal İstihdam Servisi (NSZ) tarafından yönetilir. Şirket kurulumunun ardından, bu izinler için başvuru yapılabilir ve genellikle birkaç hafta sürer. Yasal danışmanlar bu başvurularda yardımcı olabilir.
Dijitalleşme ve E-Hükümet Hizmetlerinden Yararlanma
Sırbistan, e-hükümet hizmetlerini sürekli geliştiren bir ülkedir. Birçok bürokratik işlem (vergi beyannameleri, bazı tescil başvuruları) online platformlar üzerinden dijital olarak yapılabilmektedir. Bu dijitalleşme, özellikle kurulum sürecinde zaman tasarrufu sağlar ve fiziksel evrak işlerini azaltır. Şirketlerin, bu dijital platformları kullanabilmek için yukarıda bahsedilen E-imza sertifikasına sahip olması gerekmektedir.
Fikri Mülkiyet ve Marka Tescili Korunması
İşletmenin markasını, logosunu veya özel yazılımlarını korumak için fikri mülkiyet tescili (marka, patent, tasarım) hayati öneme sahiptir. Marka tescili, Fikri Mülkiyet Ofisi (Zavod za intelektualnu svojinu) üzerinden yapılır. Uluslararası pazarlara yönelik çalışan şirketler, Sırbistan tescilinin yanı sıra uluslararası tescil sistemlerini (örneğin WIPO) de düşünmelidir. Fikri mülkiyetin erken aşamada korunması, gelecekteki yasal anlaşmazlıkları önler.
Bölgesel İş Kurma Farklılıkları ve Önemi
Sırbistan, merkezi Belgrad’ın yanı sıra, Novi Sad (IT ve teknoloji merkezi), Niş ve Kragujevac gibi bölgesel merkezlere de sahiptir. Kurulum maliyetleri ve süreçleri tüm ülkede benzer olsa da, belirli bölgelerdeki yerel yönetimler tarafından sunulan ek teşvikler veya endüstri parklarındaki özel koşullar dikkate alınmalıdır. Bölgesel işgücü maliyetleri ve kiralama fiyatları da şehirler arasında farklılık gösterebilir ve yatırım kararını etkileyebilir.
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA)
Sırbistan, Türkiye dahil birçok ülke ile Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA) imzalamıştır. Bu anlaşmalar, uluslararası yatırımcıların hem Sırbistan’da hem de kendi ülkelerinde aynı gelir üzerinden iki kez vergilendirilmesini engeller. Bu, yatırımcılar için büyük bir mali avantaj sağlar ve uluslararası ticaretin kolaylaştırılmasına yardımcı olur. Şirket kurmadan önce kendi ülkenizle Sırbistan arasındaki bu anlaşmanın detaylarını incelemek önemlidir.
Kurulum Sonrası Uyumluluk ve Sürekli Yükümlülükler
Şirket başarılı bir şekilde kurulduktan sonra, yasal uyumluluk süreci sürekli devam eder. Bu sürekli yükümlülükler şunları içerir: düzenli muhasebe kaydı tutulması, aylık/üç aylık KDV ve vergi beyannameleri, çalışanların sigorta primlerinin düzenli ödenmesi, yıllık mali raporların sunulması ve ticari defterlerin yasalara uygun şekilde tutulması. Bu uyumluluk, bir SEO uzmanının sürekli optimizasyon yapması gibi, şirketin sağlıklı çalışmasının temel şartıdır.
Sırbistan’da Şirket Kurulumunda Başarılı Olmanın Anahtarı
Sırbistan’da şirket kurma sürecinde başarılı olmanın anahtarı, yerel yasal ve finansal uzmanlarla iş birliği yapmaktır. Bürokratik süreçler dijitalleşse bile, yerel mevzuata hakimiyet, olası engelleri önceden belirleme ve hızlı çözümler üretme yeteneği, sürenin kısaltılmasında ve maliyetlerin kontrol altında tutulmasında kritik rol oynar. Doğru stratejik planlama ve yerel rehberlik, bu dinamik pazarda hızlı bir başlangıç yapmanızı sağlayacaktır.
Hızlı ve Yapılandırılmış Bir Yatırım Ortamı
Sırbistan, rekabetçi vergi sistemi, nitelikli işgücü ve giderek dijitalleşen bürokrasisi sayesinde şirket kurulumu için hız ve yapı sunan bir ortam haline gelmiştir. Temel kurulum süreci (APR tescili) oldukça hızlı olmakla birlikte, tüm hazırlıklar ve ek işlemler göz önüne alındığında, yatırımcıların 7 ila 15 iş günlük bir zaman dilimini planlamaları en doğrusudur. Maliyetler ise büyük ölçüde alınan profesyonel danışmanlık hizmetinin kapsamına bağlıdır. Doğru bir planlama ve uzman desteğiyle, Sırbistan pazarında başarılı bir başlangıç yapmak mümkündür.