Sırbistan Neden Girişimciler İçin Cazip Bir Merkez?
Sırbistan, hem coğrafi konumu hem de rekabetçi iş ortamı sayesinde uluslararası girişimcilerin ve yatırımcıların radarına girmiş durumda. Düşük kurumlar vergisi oranları, nitelikli iş gücüne erişim, Avrupa Birliği (AB) ve Rusya gibi büyük pazarlarla olan serbest ticaret anlaşmaları ve gelişen teknoloji ekosistemi, ülkeyi özellikle IT ve hizmet sektörleri için çekici kılıyor. Belgrad ve Novi Sad gibi şehirler, dinamik start-up kültürleriyle dikkat çekiyor ve hükümet, doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmek için çeşitli destek mekanizmaları sunuyor. Bu rehber, Sırbistan’da şirket kurma sürecini adım adım, vergi avantajları ve pratik süreçler açısından detaylıca inceleyecektir. İş kurma kararı vermeden önce, yerel yasal düzenlemeler ve kültürel dinamikler hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmak büyük önem taşır.
Sırbistan’ın Avrupa Pazarına Konumu ve Bağlantıları
Sırbistan, Avrupa’nın stratejik bir kavşağında yer alır ve bu konum, lojistik ve ticari açıdan büyük avantajlar sağlar. Ülke, AB’ye aday ülke statüsündedir ve bu, gelecekteki tam entegrasyon potansiyelini işaret eder. Dahası, Sırbistan’ın AB üyesi olmayan ülkelerle bile Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) bulunmaktadır; en önemlileri Rusya, Türkiye, Kazakistan ve CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması) üyeleridir. Bu anlaşmalar, Sırbistan’da üretilen veya işlenen ürünlerin ve hizmetlerin büyük bir pazara gümrük vergisi ödemeden erişimini mümkün kılar. Bu durum, özellikle ihracata yönelik iş modelleri geliştiren girişimciler için maliyet avantajı yaratır ve uluslararası ticareti kolaylaştırır.
Başlamadan Önce: Ön Hazırlık ve Araştırma Aşaması
Şirket kurulum sürecine girmeden önce kapsamlı bir ön hazırlık yapmak, sürecin sorunsuz ilerlemesi için kritik öneme sahiptir. Öncelikle, Sırbistan pazarında faaliyet göstereceğiniz nişin pazar araştırmasını yapmalı, rekabet ortamını ve potansiyel müşteri kitlesini analiz etmelisiniz. Bu aşamada, yerel bir mali müşavir veya hukuk bürosu ile iletişime geçmek, yerel mevzuata uygunluk ve olası yasal zorunluluklar hakkında ilk elden bilgi almanızı sağlar. Ayrıca, iş modelinize en uygun şehir (Belgrad, Novi Sad, Niş vb.) ve ofis konumu (sanal ofis, ortak çalışma alanı veya geleneksel ofis) kararlaştırılmalıdır. Detaylı bir iş planı, finansal projeksiyonlar ve pazar stratejisi bu aşamada netleştirilmelidir.
İşletme Türlerinin Karşılaştırması: Şahıs Şirketi vs. Sermaye Şirketi
Sırbistan’da girişimcilerin tercih edebileceği temel işletme türleri, Şahıs Şirketi (Preduzetnik) ve Sermaye Şirketi, yani Limited Şirket (Društvo sa Ograničenom Odgovornošću – D.O.O.). Şahıs Şirketi, basit bir yapıya sahiptir, kurulumu hızlı ve maliyeti düşüktür; ancak, sahibinin kişisel mal varlığı şirketin borçlarından sorumlu tutulur. D.O.O. ise tüzel kişiliğe sahiptir, ortakların sorumluluğu koydukları sermaye ile sınırlıdır ve kurumsal bir imaj çizer. Genellikle yabancı yatırımcılar ve orta/büyük ölçekli iş kurmak isteyenler, sınırlı sorumluluk avantajı ve daha esnek büyüme olanakları nedeniyle D.O.O. modelini tercih ederler. Vergilendirme rejimi de bu iki tür arasında farklılık gösterir.
Limited Şirket (D.O.O.) Kurulumunun Temel Adımları
Limited Şirket (D.O.O.) kurma süreci, genellikle yedi temel adımdan oluşur. İlk olarak, şirket adının Ticaret Sicil Kurumu’nda (APR) kontrol edilmesi ve rezerve edilmesi gerekir. İkinci adım, şirket ana sözleşmesinin (Kurucu Sözleşme) hazırlanması ve imzalanmasıdır. Üçüncü olarak, gerekli asgari sermayenin bankaya yatırılması (sadece taahhüt edilebilir, hemen ödenmesi şart değildir, ancak pratik olarak banka hesabı açmak için gereklidir). Dördüncü adım, APR’ye tescil başvurusunun yapılmasıdır. Beşinci adım, PIB (Vergi Kimlik Numarası) alınmasıdır. Altıncı ve yedinci adımlar ise banka hesaplarının tamamen aktif hale getirilmesi ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na (PIO) kayıtların yapılmasıdır. Bu adımlar, yetkili bir vekil (avukat/muhasebeci) aracılığıyla uzaktan da yürütülebilir.
Gerekli Belgeler ve Resmi Başvuru Süreci
APR’ye (Agencija za Privredne Registre) D.O.O. tescili için sunulması gereken temel belgeler şunlardır: Kurucu Sözleşme (Ortaklar arası anlaşma veya tek kişilikse Kurucu Karar), Şirket Müdürü’nün (direktörün) imzası ve kimlik fotokopisi, taahhüt edilen veya ödenen sermayeye ilişkin banka dekontu (eğer sermaye kuruluşta ödeniyorsa), şirket adı rezervasyonu onayı ve tescil başvuru formu (APR’den temin edilir). Yabancı belgeler, Apostil veya Legalleştirme prosedüründen geçmeli ve yetkili bir tercüman tarafından Sırpça’ya çevrilmelidir. Başvuru, fiziksel olarak APR ofislerine veya elektronik olarak e-işletme portalı üzerinden yapılabilir, ki bu elektronik yöntem süreci hızlandırır.
Şirket Adı Seçimi ve Kaydı: Dikkat Edilmesi Gerekenler
Şirket adı seçimi, yalnızca markalaşma açısından değil, aynı zamanda yasal gereklilikler açısından da önemlidir. Şirket adı, Sırpça Kiril alfabesiyle yazılmalı ve şirket türünü (örn. D.O.O.) içermelidir. Seçilen adın Ticaret Sicili’nde (APR) halihazırda kayıtlı veya karıştırılmaya müsait derecede benzer olmaması gerekir. Bu nedenle, öncelikle APR’nin web sitesi üzerinden bir ön kontrol yapılmalı ve ardından resmi olarak ad rezervasyonu için başvurulmalıdır. Ad rezervasyonu, başvurudan itibaren 60 gün süreyle o adın başkası tarafından alınmasını engeller, bu da kurulum işlemlerinizi rahatça tamamlamanız için zaman tanır.
Asgari Sermaye Gereksinimleri ve Banka Hesabı Açılışı
Sırbistan’da bir D.O.O. kurmak için gereken asgari sermaye, sembolik bir miktar olan 100 Sırp Dinarı’dır (RSD). Bu düşük sermaye gereksinimi, giriş engellerini önemli ölçüde azaltır. Ancak, pratik hayatta ticari faaliyetleri başlatmak ve güvenilirlik göstermek için daha yüksek bir sermaye ile başlamak faydalı olabilir. Sermaye, APR tescili yapılmadan önce şirketin geçici banka hesabına yatırılabilir veya yalnızca taahhüt edilebilir. Tescil gerçekleştikten sonra, geçici hesap kalıcı ticari hesaba dönüştürülür. Yabancıların banka hesabı açma süreci, bankanın politikalarına bağlı olarak değişebilir ve genellikle pasaport, ikametgah belgesi ve şirket tescil belgelerini gerektirir.
Vergi Kimlik Numarası (PIB) Alınması
Vergi Kimlik Numarası (Poreski Identifikacioni Broj – PIB), Sırbistan’da faaliyet gösteren her tüzel kişi ve girişimcinin sahip olması gereken zorunlu bir numaradır. Şirketin Ticaret Sicili’ne (APR) tescil edilmesiyle birlikte, APR otomatik olarak ilgili Vergi İdaresi’ne (Poreska Uprava) bildirimde bulunur. Teorik olarak, PIB otomatik olarak atanır ve APR tescil belgesinde belirtilir. Ancak, bazı durumlarda Vergi İdaresi’ne ek belgelerle (genellikle yasal temsilcinin kimliği) başvurmak gerekebilir. PIB, şirketin tüm vergi beyannameleri, faturalama işlemleri ve resmi yazışmalarında kullanılması gereken temel tanımlayıcıdır.
Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigortası Kayıtları
Şirket tescil edildikten ve direktör (müdür) atandıktan sonra, direktörün ve varsa diğer çalışanların Sosyal Güvenlik (PIO) ve Sağlık Sigortası fonlarına kayıt işlemleri başlatılmalıdır. Eğer direktör aynı zamanda şirketin tek çalışanıysa, zorunlu sosyal sigorta primlerini ödemekle yükümlüdür. Bu primler, genellikle aylık brüt maaş üzerinden hesaplanır ve emeklilik, işsizlik ve sağlık sigortasını kapsar. Bu kayıtlar, Vergi İdaresi’ne yapılan başvuru ve aylık maaş bordroları ile ilişkilidir. Doğru ve zamanında kayıt, direktörün ve çalışanların Sırbistan’daki sosyal haklarından faydalanabilmesi için hayati önem taşır.
Elektronik İmza ve E-Hizmetlere Erişim
Sırbistan’da iş yapma süreçlerinin büyük bir kısmı, özellikle vergi beyannameleri ve resmi kurumlarla olan yazışmalar, elektronik ortamda yürütülmektedir. Bu nedenle, şirket müdürü için nitelikli bir elektronik imza (e-potpis) almak zorunludur. Elektronik imza, yasal olarak ıslak imza ile eşdeğer kabul edilir ve çeşitli devlet kurumlarının (Vergi İdaresi, Gümrük, APR) e-hizmet portallarına erişim sağlar. E-imza genellikle Sırbistan’daki yetkili kuruluşlar (örn. posta idaresi veya Ticaret Odası) aracılığıyla alınır ve yabancı yöneticiler için bizzat başvuru yapılması gerekebilir. Bu dijitalleşme, iş süreçlerini hızlandırır ve bürokrasiyi azaltır.
Kurulum Maliyetleri ve Tahmini Süreç Takvimi
Sırbistan’da bir D.O.O. kurmanın toplam maliyeti, kullanılan hizmetlere bağlı olarak değişir. Doğrudan devlet harçları (APR tescil ücreti, ad rezervasyon ücreti) nispeten düşüktür. Ancak, asıl maliyet, avukatlık ve mali müşavirlik ücretlerinden kaynaklanır. Yabancı bir girişimcinin uzaktan kurulum yapması durumunda bu profesyonel hizmetler kaçınılmazdır. Kurulum maliyeti, genellikle 300 ile 1000 Euro arasında değişebilir (profesyonel hizmetler dahil). Süreç takvimi ise, belgelerin doğru ve tam olması şartıyla, APR tescili için 1 ila 5 iş günü, tüm vergi ve sosyal güvenlik kayıtlarının tamamlanması için ise toplamda 10 ila 15 iş günü sürebilir.
Sırbistan’daki Kurumlar Vergisi Oranları ve Avantajları
Sırbistan, Avrupa’nın en rekabetçi Kurumlar Vergisi (Porez na dobit pravnih lica) oranlarından birine sahiptir. Standart oran %15‘tir. Bu düşük oran, şirketlerin kârlarının büyük bir kısmını yeniden yatırıma yönlendirmesine olanak tanır. Ayrıca, Sırp hükümeti, bazı özel sektörleri ve faaliyetleri desteklemek amacıyla vergi indirimleri ve teşvikler sunmaktadır. Özellikle yüksek teknoloji ve yenilikçi şirketler, belirli koşullar altında (örneğin, Ar-Ge faaliyetlerine yatırım yapma veya telif haklarından elde edilen gelirler) daha da düşük vergilendirme oranlarından veya muafiyetlerden yararlanabilirler.
Gelir Vergisi ve Bireysel Vergilendirme Rejimi
Bireysel Gelir Vergisi (Porez na dohodak građana), Sırbistan’da ikamet eden veya geliri Sırbistan kaynaklı olan kişiler için geçerlidir. Standart gelir vergisi oranı %10’dur. Ancak, yüksek gelirli bireyler için ek bir vergilendirme katmanı (yıllık vergi) bulunmaktadır. Girişimciler için en cazip avantajlardan biri, IT sektörü çalışanları için sunulan özel bir vergi teşviğidir. Belirli kriterleri karşılayan IT uzmanları, maaşlarının önemli bir kısmı üzerinden vergi muafiyeti (azaltılmış vergi matrahı) elde edebilirler. Bu teşvik, Sırbistan’ın yetenekli yazılımcıları ve mühendisleri ülkeye çekme çabasının bir parçasıdır.
Katma Değer Vergisi (KDV) Sistemi ve Kayıt Zorunluluğu
Sırbistan’da Katma Değer Vergisi (Porez na dodatu vrednost – PDV) sistemi, AB direktifleriyle uyumlu olarak işler. Standart KDV oranı %20‘dir. Temel gıda maddeleri, ilaçlar, kitaplar gibi belirli mal ve hizmetler için indirimli KDV oranı olan %10 uygulanır. Şirketler, yıllık ciroları 8 milyon RSD’yi (yaklaşık 68.000 Euro) aştığında KDV sistemi için zorunlu kayıt yaptırmak zorundadır. Bu limitin altında kalan küçük işletmeler isteğe bağlı olarak KDV mükellefi olmayı tercih edebilirler, ki bu, özellikle büyük KDV iadesi potansiyeli olan ihracat yapan şirketler için avantajlıdır.
Transfer Fiyatlandırması Kuralları ve Uluslararası İşlemler
Uluslararası holding yapılarının bir parçası olan ve ilişkili taraflarla (grup şirketleri) ticari işlemler yapan Sırbistan şirketleri, transfer fiyatlandırması kurallarına uymak zorundadır. Bu kural, ilişkili taraflar arasındaki işlemlerin piyasa koşullarına (emsal değeri) uygun fiyatlandırılmasını gerektirir. Sırp vergi mevzuatı, bu işlemlerin emsal değere uygunluğunu kanıtlamak için detaylı transfer fiyatlandırması belgelerinin (raporlarının) hazırlanmasını zorunlu kılar. Bu raporlar, yıllık kurumlar vergisi beyannamesi ile birlikte Vergi İdaresi’ne sunulmalıdır. Uygunsuz fiyatlandırma, ek vergi tarhiyatı ve cezalarla sonuçlanabilir.
Vergi İndirimleri ve Teşvikler: Özellikle IT Sektörü İçin
Sırbistan hükümeti, yenilikçiliği ve istihdamı teşvik etmek amacıyla çeşitli vergi indirimleri sunar. En dikkat çekici teşvikler, yazılım geliştirme, Ar-Ge (Araştırma ve Geliştirme) faaliyetleri ve fikri mülkiyet (IP) haklarından elde edilen gelirler üzerinedir. Bir şirket, Sırbistan’da gerçekleştirdiği Ar-Ge harcamalarının %100’ünü vergi matrahından düşebilir. Ayrıca, patentli veya tescilli telif haklarından elde edilen gelirler (örneğin yazılım lisanslaması), belirli koşullar altında %80’e kadar vergi muafiyetinden yararlanabilir (IP Box rejimi). Bu teşvikler, Sırbistan’ı özellikle teknoloji ve yazılım şirketleri için Avrupa’daki en cazip merkezlerden biri haline getirmiştir.
Muhasebe ve Raporlama Yükümlülükleri
Sırbistan’daki her şirket, ulusal muhasebe standartlarına (veya büyük şirketler için IFRS’e) uygun olarak düzenli muhasebe kaydı tutmak zorundadır. Muhasebe dönemi genellikle takvim yılıdır (1 Ocak – 31 Aralık). Şirketler, yıllık mali tablolarını hazırlamak ve bunları Ticaret Sicil Kurumu’na (APR) elektronik ortamda sunmakla yükümlüdürler. Bu tablolar, denetim zorunluluğu olan şirketler için (büyüklük kriterlerine bağlıdır) denetimden geçmiş olmalıdır. Vergi beyannameleri (Kurumlar Vergisi, KDV, maaş vergileri) aylık veya üç aylık dönemlerde Vergi İdaresi’ne elektronik olarak sunulmalıdır. Bu karmaşık süreçler, yerel bir mali müşavir veya muhasebe firması ile çalışmayı zorunlu kılar.
Personel İşe Alma Süreçleri ve Çalışma Hukuku
Sırbistan Çalışma Hukuku (Zakon o radu), işveren ve çalışan haklarını detaylı olarak düzenler. İşe alım süreci, iş sözleşmesinin Sırpça olarak yazılıp imzalanmasını gerektirir. Çalışan, işe başlamadan önce Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigortası fonlarına kaydedilmelidir. Standart çalışma haftası 40 saattir. İşveren, çalışana brüt maaş ödemesi yapar ve bu brüt maaş üzerinden tüm vergi ve sosyal güvenlik primlerini keser ve ilgili kurumlara yatırır. Sırp çalışma hukuku, işçi haklarını güçlü bir şekilde korur ve işten çıkarma süreçleri için belirli prosedürler öngörür.
Yabancı Çalışanlar İçin Oturma ve Çalışma İzinleri
Şirket, Sırbistan’da yabancı personel çalıştırmayı planlıyorsa, o kişi için Oturma İzni (Boravišna dozvola) ve Çalışma İzni (Dozvola za rad) alınması zorunludur. 2024 yılı itibarıyla Sırbistan, yabancıların oturma ve çalışma izinlerini tek bir birleşik süreçle (Jedinstveni zahtev) alma imkanını sunarak süreci basitleştirmiştir. Başvuru, Sırbistan Cumhuriyeti Emniyet Müdürlüğü (MUP) aracılığıyla elektronik olarak yapılır. İzinler genellikle bir yıl süreyle verilir ve uzatılabilir. Yabancı direktörler için de (şirkette fiilen çalışacaklarsa) çalışma izni gerekebilir. Bu süreçlerin doğru yönetilmesi, şirket için cezai yaptırımları önler.
Ticari Sözleşmeler ve Hukuki Danışmanlık İhtiyacı
Sırbistan’da ticari faaliyet yürütürken, tüm önemli ticari işlemlerin (satış, hizmet, kira, ortaklık vb.) Sırp mevzuatına uygun şekilde yazılı sözleşmelerle güvence altına alınması hayati önem taşır. Sırp Borçlar Kanunu (Zakon o obligacionim odnosima), ticari sözleşmelerin temelini oluşturur. Yabancı şirketler için, Sırp Hukuku ve uluslararası ticaret hukuku konusunda uzmanlaşmış yerel bir avukatla çalışmak, sözleşmelerin hazırlanması, potansiyel risklerin belirlenmesi ve olası anlaşmazlıkların çözümü açısından büyük bir gerekliliktir. Proaktif hukuki danışmanlık, uzun vadede maliyetli hukuki sorunların önüne geçer.
Dijitalleşme ve E-Devlet Hizmetlerinin Rolü
Sırbistan, son yıllarda kamu hizmetlerinde dijitalleşmeye büyük yatırım yapmıştır. E-devlet (e-Uprava) portalları, şirketlerin Vergi İdaresi, Sosyal Güvenlik Kurumu ve Ticaret Sicil Kurumu gibi resmi kurumlarla olan etkileşimini kolaylaştırmıştır. Elektronik imza sayesinde, birçok başvuru, beyanname ve sorgulama işlemi fiziksel olarak kuruma gitmeye gerek kalmadan çevrimiçi yapılabilmektedir. Bu dijital altyapı, özellikle yurt dışından iş yürüten girişimciler için zaman ve maliyet tasarrufu sağlar. Elektronik faturalama sistemi (e-Faktura) de zorunlu hale gelmekte olup, iş süreçlerinin şeffaflığını artırmaktadır.
Yerel Bankacılık Sistemi ve Uluslararası Para Transferleri
Sırbistan’ın bankacılık sistemi, uluslararası finansal işlemlere açıktır ve genellikle modern standartlara sahiptir. Büyük uluslararası bankaların yanı sıra yerel Sırp bankaları da mevcuttur. Şirket banka hesabı açılışı, APR tescilinden sonra yapılır ve genellikle Sırp Dinarları (RSD) ve yabancı para birimi (Euro, Dolar vb.) cinsinden ayrı hesaplar açılır. Uluslararası para transferleri, SWIFT sistemi üzerinden sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilir. Ancak, yabancı para giriş ve çıkışları, Sırp Ulusal Bankası (NBS) tarafından belirlenen Döviz İşlemleri Kanunu’na tabidir.
Sırbistan’da Yaşam Maliyeti ve İş Ortamı Kalitesi
Sırbistan, Batı Avrupa ülkelerine kıyasla genellikle daha düşük bir yaşam maliyetine sahiptir, bu da özellikle Belgrad ve Novi Sad gibi büyük şehirlerde yaşamayı ve personel çalıştırmayı ekonomik açıdan cazip kılar. Kira, ulaşım ve günlük harcamalar daha uygundur. İş ortamı kalitesi açısından, Sırbistan, özellikle teknoloji ve mühendislik alanlarında yüksek nitelikli, yabancı dil bilen genç profesyonellerin bulunduğu dinamik bir yetenek havuzuna sahiptir. Gelişen altyapı ve genç nüfus, genel iş ortamı kalitesini sürekli olarak yukarı çekmektedir.
Potansiyel Riskler ve Dikkat Edilmesi Gereken Zorluklar
Sırbistan, birçok avantaj sunsa da, girişimcilerin dikkat etmesi gereken bazı zorluklar ve potansiyel riskler de mevcuttur. Bürokratik süreçler, son yıllarda iyileştirilmiş olsa da, hala bazen yavaş ve karmaşık olabilir, özellikle yabancı belgelerin işlenmesi söz konusu olduğunda. Vergi mevzuatı sürekli güncellenmektedir ve uyumluluk zorunlulukları ağırdır; bu da nitelikli mali ve hukuki danışmanlık ihtiyacını artırır. Ayrıca, Sırp Dinarı’nın (RSD) Euro ve diğer yabancı para birimleri karşısındaki kur dalgalanmaları, özellikle uluslararası gelir elde eden şirketler için finansal risk teşkil edebilir.
İş Planının Oluşturulması ve Finansal Projeksiyonlar
Başarılı bir başlangıç için sağlam bir iş planı oluşturulması zorunludur. İş planı, sadece bankalar veya potansiyel yatırımcılar için değil, aynı zamanda şirket yöneticileri için de bir yol haritası görevi görür. Plan, pazar analizi, organizasyon yapısı, pazarlama stratejisi ve en önemlisi detaylı finansal projeksiyonları (gelir tablosu, bilanço, nakit akışı) içermelidir. Finansal projeksiyonlar, Sırp vergi oranları ve yerel maliyetler dikkate alınarak hazırlanmalı, asgari sermayenin ötesinde başlangıç yatırımı gereksinimleri netleştirilmelidir.
Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Destek Programları
Sırbistan’da yatırım ve iş geliştirmeyi desteklemek için kurulmuş çeşitli kurumlar bulunmaktadır. En önemlilerinden biri, Sırbistan Kalkınma Ajansı (Razvojna Agencija Srbije – RAS), yabancı yatırımcılara ve yerel girişimcilere yönelik hibe ve teşvik programları sunar. Bu ajanslar, yatırımın türüne, istihdam edilen kişi sayısına ve yatırımın coğrafi konumuna bağlı olarak doğrudan mali destek veya vergi teşvikleri konusunda rehberlik edebilir. Girişimcilerin, iş planlarına uygun olabilecek mevcut destek programlarını düzenli olarak takip etmeleri ve başvuru süreçlerini öğrenmeleri şiddetle tavsiye edilir.
Telif Hakları ve Fikri Mülkiyetin Korunması
Özellikle IT ve yaratıcı sektörlerde faaliyet gösteren şirketler için fikri mülkiyetin (FM) korunması büyük önem taşır. Sırbistan Cumhuriyeti Fikri Mülkiyet Ofisi (Zavod za intelektualnu svojinu), patent, marka ve endüstriyel tasarım tescilinden sorumludur. Sırp hukuku, telif haklarını ve ticari sırları koruyan modern yasal çerçevelere sahiptir. Yazılım kodlarının ve yenilikçi ürünlerin tescili, şirketin varlıklarını güvence altına almak için atılması gereken kritik bir adımdır. Tescil süreçleri, uluslararası anlaşmalar (Madrid Protokolü, PCT vb.) sayesinde kolaylaştırılmıştır.
Banka Hesaplarında Kullanılacak Para Birimleri
Sırbistan’daki şirketler, temel işlemler için yerel para birimi olan Sırp Dinarı (RSD) cinsinden bir ana hesaba sahip olmalıdır. Ancak, uluslararası ticaret yapan şirketler için Euro (€) ve ABD Doları ($) gibi yaygın yabancı para birimleri cinsinden vadesiz hesaplar açmak standart bir uygulamadır. Bu, özellikle uluslararası müşterilerden Euro cinsinden ödeme alan teknoloji şirketleri için döviz kuru riskini yönetmeye yardımcı olur. Bankalar genellikle birden fazla para biriminde işlem yapma esnekliği sunar, ancak döviz işlemlerinin Sırp Ulusal Bankası’nın kurallarına uygun olması gerekir.
Vergi Beyannamelerinin Sunulma Sıklığı ve Süreleri
Sırbistan’da vergi beyannamelerinin sunulma sıklığı, vergi türüne göre değişir. Kurumlar Vergisi beyannamesi, mali yılın bitiminden sonraki 180 gün içinde yıllık olarak sunulur. Katma Değer Vergisi (KDV) beyannameleri ise, şirketin KDV mükellefi olup olmamasına ve büyüklüğüne bağlı olarak aylık veya üç aylık dönemlerde sunulur. En sık yapılan beyanlar, çalışan maaşları üzerinden kesilen gelir vergisi ve sosyal güvenlik primleri ile ilgili olup, bunlar genellikle aylık olarak Vergi İdaresi’ne elektronik ortamda iletilir. Bu süreçler için sıkı son tarihler mevcuttur.
Sermaye Artırımı ve Ortak Değişiklikleri Prosedürleri
Şirketin büyümesiyle birlikte sermaye artırımı veya ortaklık yapısında değişiklikler (ortak ekleme/çıkarma) gerekebilir. Bu tür değişiklikler, şirket ana sözleşmesinin (Kurucu Sözleşme) değiştirilmesini gerektirir. Ana sözleşme değişikliği, ortaklar kurulu kararıyla yapılmalı ve noter tasdiki gerektirebilir. Ardından, bu değişiklikler, Ticaret Sicil Kurumu’na (APR) tescil edilmelidir. Sermaye artırımı, nakdi veya ayni sermaye şeklinde olabilir. Tüm bu hukuki prosedürler, yetkili bir avukat veya noter eşliğinde yürütülmelidir.
Vergi İncelemeleri ve Denetimlere Hazırlık
Sırbistan Vergi İdaresi, şirketlerin vergi beyannamelerinin doğruluğunu ve vergi yükümlülüklerine uyumunu denetlemek amacıyla düzenli olarak vergi incelemeleri (kontroller) yapabilir. İncelemeler, kısmi (belirli bir vergi türü veya dönemi) veya tam kapsamlı olabilir. Şirketlerin, tüm muhasebe kayıtlarını, faturaları, sözleşmeleri ve transfer fiyatlandırması raporlarını düzenli ve erişilebilir bir şekilde saklaması zorunludur. Proaktif olarak iç denetim yapmak ve mali müşavir ile sürekli işbirliği içinde olmak, olası incelemelere hazırlıklı olmayı ve cezai yaptırımlardan kaçınmayı sağlar.
Yıllık Kar Dağıtımı ve Kar Transferi Kuralları
D.O.O. şirketleri, yıllık mali tablolarının onaylanmasından sonra elde ettikleri net kârı ortaklarına temettü olarak dağıtabilirler. Kar dağıtım kararı, ortaklar kurulu tarafından alınır. Temettü dağıtımı üzerinden Sırbistan’da %15 oranında Stopaj Vergisi (Porez po odbitku) uygulanır. Sırbistan’ın Türkiye dahil birçok ülke ile Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) bulunmaktadır.
Bu anlaşmalar, temettü üzerinden alınan stopaj vergisini düşürebilir veya muafiyet sağlayabilir. Ortaklar, kar paylarını şirket banka hesabından kişisel hesaplarına serbestçe transfer edebilirler.
Sanal Ofis Kullanımı ve Yasal Adres Gereksinimi
Sırbistan’da şirket kurmak için fiziksel bir ofis kiralamak zorunlu değildir; sanal ofis hizmetlerinden yararlanılabilir. Her D.O.O.’nun Ticaret Sicili’ne kayıtlı yasal bir adrese (sedište) sahip olması zorunludur. Sanal ofisler, bu yasal adresi sağlamanın yanı sıra, posta ve evrak yönetimi hizmetleri de sunar. Bu, özellikle küçük ölçekli girişimler veya ofise sürekli ihtiyaç duymayan IT şirketleri için maliyet etkin bir çözüm sunar. Sanal ofis adresi, tüm resmi yazışmalar için kullanılacaktır.
İhracat ve İthalat İşlemleri: Gümrük Prosedürleri
Sırbistan, dünya pazarlarıyla aktif olarak ticaret yapmaktadır. İhracat ve ithalat işlemleri, Sırp Gümrük Kanunu ve uluslararası ticaret kurallarına tabidir. Şirketlerin, gümrük işlemleri için Gümrük İdaresi’ne kayıt yaptırmaları gerekir. Sırbistan’ın AB ve Rusya gibi pazarlarla olan Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) sayesinde, uygun menşe kurallarına uyan mallar gümrüksüz veya indirimli gümrük vergisi ile bu pazarlara sevk edilebilir. İhracatlar KDV’den muaf tutulurken, ithalatlar genellikle KDV ve gümrük vergisine tabidir.
E-Faktura Sistemi ve Dijital Muhasebe Geçişi
Sırbistan, 2022-2023 yılları arasında kademeli olarak zorunlu E-Faktura (Elektronik Fatura) sistemine geçiş yapmıştır. Kamu ve özel sektördeki KDV mükellefleri, ticari işlemlerinde artık kağıt fatura yerine yalnızca elektronik fatura kullanmak zorundadırlar. Bu sistem, tüm faturaların merkezi bir e-devlet portalı üzerinden işlenmesini ve Vergi İdaresi tarafından gerçek zamanlı olarak takip edilmesini sağlar. Girişimcilerin, muhasebe yazılımlarını ve iş süreçlerini bu yeni dijital gereksinime uyumlu hale getirmeleri zorunludur.
Endüstriyel Bölgeler ve Serbest Bölgelerdeki Avantajlar
Sırbistan, yatırım çekmek amacıyla ülkenin farklı bölgelerinde organize sanayi bölgeleri ve Serbest Bölgeler (Slobodna Zona) oluşturmuştur. Serbest Bölgeler, bu bölgelerde üretim ve hizmet faaliyetleri yürüten şirketlere önemli vergi ve gümrük avantajları sunar. Bu avantajlar arasında, Serbest Bölge’ye ithal edilen hammadde ve ekipmanlar için gümrük vergisi ve KDV muafiyeti yer alabilir. Bu, özellikle büyük ölçekli üretim veya lojistik yatırımları planlayan şirketler için dikkate değer bir fırsattır.
Şirket Tasfiyesi ve Kapatılması Süreçleri
Bir girişimin başarısız olması veya iş modelinin sona ermesi durumunda, şirket yasal olarak tasfiye edilmelidir (Likvidacija). Tasfiye süreci, şirket ortaklarının kararı ile başlar ve Ticaret Sicil Kurumu’na (APR) tescil edilir. Tasfiye memuru atanır ve şirket, alacak ve borçlarını ödemek için tüm varlıklarını tasfiye eder. Bu süreç, yasal yükümlülüklerin yerine getirildiğinden emin olmak için genellikle 6 ila 12 ay sürebilir ve hukuki danışmanlık gerektirir. Şirketin vergi borcu olmadığının Vergi İdaresi tarafından onaylanması, tasfiyenin tamamlanması için zorunludur.
Sonuç: Başarılı Bir Girişim İçin İpuçları ve Öneriler
Sırbistan, düşük vergi oranları, stratejik konumu ve dinamik iş gücü ile girişimciler için ciddi bir potansiyel barındırmaktadır. Başarılı bir kuruluş ve operasyon için anahtar ipuçları; yerel hukuki ve mali danışmanlık hizmetlerinden erken aşamada yararlanmak, dijitalleşmeye uyum sağlamak (e-imza, e-faktura), ve özellikle IT alanındaki vergi teşviklerinden tam olarak faydalanmaktır. Yabancı bir pazara girerken yerel kültürü ve iş yapış biçimlerini anlamak, uzun vadeli başarı için kritik öneme sahiptir. Sabırla ve doğru profesyonel destekle hareket etmek, Sırbistan pazarındaki yolculuğunuzu önemli ölçüde kolaylaştıracaktır.
İhracat Teşvikleri ve Yabancı Sermayeli Şirketlere Destekler
Sırbistan, ihracat odaklı faaliyetleri güçlü bir şekilde desteklemektedir. İhracat faaliyetlerinden elde edilen gelirler, bazı koşullar altında ek vergi avantajları sağlayabilir. Ayrıca, Sırbistan hükümeti, yeni yatırımlar ve istihdam yaratan doğrudan yabancı yatırımlar için geri ödemesiz nakit teşvikler sunan devlet destek programlarına sahiptir. Bu teşvikler, yatırımın büyüklüğüne, istihdam edilen kişi sayısına ve yatırımın gerçekleştiği coğrafi bölgeye göre farklılık gösterebilir. Yabancı girişimcilerin, özellikle Sırbistan Kalkınma Ajansı (RAS) aracılığıyla sunulan bu programları araştırması, başlangıç maliyetlerini azaltmada yardımcı olabilir.
Başarılı Bir İşletme Yönetimi İçin Yerel Danışmanların Önemi
Sırbistan’da bir şirket kurmak ve işletmek, yerel mevzuatın ve bürokratik süreçlerin karmaşıklığı nedeniyle nitelikli yerel danışmanlarla çalışmayı neredeyse zorunlu kılar. İyi bir avukat, kurulum sürecinde Kurucu Sözleşme’nin doğru hazırlanmasını, Ticaret Sicili (APR) süreçlerinin hızlı ilerlemesini ve hukuki risklerin yönetimini sağlar. Güvenilir bir mali müşavir/muhasebeci ise, aylık vergi beyannamelerinin zamanında sunulmasını, KDV ve sosyal güvenlik yükümlülüklerine uyumu ve vergi teşviklerinden tam olarak yararlanılmasını garanti eder. Bu profesyoneller, işinizin yasal ve mali sağlığının temelini oluşturur.
Finansal Planlama ve Nakit Akışı Yönetimi
Girişimciler için, özellikle başlangıç aşamasında, sağlam bir finansal planlama ve nakit akışı yönetimi hayati önem taşır. Sırbistan’daki vergi ödemeleri ve sosyal güvenlik primleri, sıkı son tarihlere sahiptir. Bu yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmesi, olası cezaları ve faiz ödemelerini önler. Finansal projeksiyonlarınızı hazırlarken, Sırp Dinarı (RSD) ve Euro arasındaki kur riskini de hesaba katmalı ve döviz kuru dalgalanmalarına karşı korunma stratejileri geliştirmelisiniz. Düzenli nakit akışı analizi yapmak, şirketinizin likiditesini sürdürmek için kritik bir araçtır.
Ticaret Odası Üyeliği ve Ağ Oluşturma Fırsatları
Sırbistan’da şirketlerin, bulundukları bölgedeki Ticaret Odası’na (Privredna komora) üye olmaları zorunlu veya tavsiye edilen bir uygulamadır. Ticaret Odası üyeliği, şirketlere eğitimler, seminerler, iş ortaklığı etkinlikleri ve uluslararası fuarlara katılım gibi çeşitli ağ oluşturma ve iş geliştirme fırsatları sunar. Özellikle yabancı girişimciler için, yerel iş dünyası ile entegre olmak ve potansiyel iş ortaklarını veya tedarikçileri bulmak açısından Ticaret Odası ve diğer iş dernekleri (örn. Sırp-Türk İş Adamları Derneği) önemli platformlardır.
İşletme İzinleri ve Lisansları
Faaliyet göstereceğiniz sektöre bağlı olarak, Ticaret Sicili’ne tescil yeterli olmayabilir ve ek işletme izinleri (dozvola) veya lisanslar (licenca) almanız gerekebilir. Örneğin, gıda üretimi, finansal hizmetler, telekomünikasyon veya inşaat sektörleri özel izinlere tabidir. Bu izinler, ilgili bakanlıklar veya düzenleyici kurumlar tarafından verilir. İş planınızı hazırlarken, faaliyet alanınız için gerekli olan tüm lisanslama gerekliliklerini önceden belirlemeli ve başvuru süreçlerini zaman çizelgenize dahil etmelisiniz, zira bu süreçler zaman alıcı olabilir.
Çalışanların Ücretlendirilmesi ve Maaş Bordroları
Sırbistan’da çalışanların ücretlendirilmesi, yasal asgari ücretin (minimalna zarada) altında olamaz. Maaş bordrosu (platni listić) sistemi karmaşıktır, zira brüt maaş üzerinden hem çalışan hem de işveren tarafında sosyal güvenlik primleri ve gelir vergisi kesintileri yapılır. İşveren, bu kesintileri doğru şekilde hesaplamak ve zamanında ilgili devlet fonlarına yatırmakla yükümlüdür. Maaş bordrolarının Sırp mevzuatına uygun olarak hazırlanması ve elektronik ortamda Vergi İdaresi’ne bildirilmesi, muhasebecinizin temel görevlerinden biridir.
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA)
Sırbistan, Türkiye de dahil olmak üzere 60’tan fazla ülke ile Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA) imzalamıştır. Bu anlaşmalar, uluslararası ticaret yapan ve farklı ülkelerde gelir elde eden şirketler ve bireyler için büyük önem taşır. ÇVÖA’lar, aynı gelirin iki farklı ülkede vergilendirilmesini önler ve genellikle temettü, faiz ve royalty (telif) ödemeleri üzerindeki stopaj vergisi oranlarını düşürür. Girişimcilerin, kendi ülkeleri ile Sırbistan arasındaki ÇVÖA hükümlerini ve bu anlaşmalardan nasıl yararlanılacağını iyi anlamaları gerekmektedir.
Şirket Yönetimi ve Kurumsal Yönetim Yapısı
D.O.O. şirketinin yönetim yapısı basittir. Zorunlu organlar, Ortaklar Kurulu (Skupština) ve Müdür/Direktör (Direktor) veya Yönetim Kurulu’dur (Upravni odbor). Müdür, şirketin yasal temsilcisi ve günlük operasyonlardan sorumludur. Ortaklar Kurulu ise şirketin en yüksek karar alma organıdır ve ana sözleşme değişiklikleri, kar dağıtımı, yıllık raporların onaylanması gibi stratejik kararları alır. Tek kişilik D.O.O.’larda Ortaklar Kurulu’nun yetkilerini Kurucu Karar kullanır. Şirket içi yetki ve sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi, etkin kurumsal yönetim için önemlidir.
Vergi Avantajlarından Yararlanmak İçin Yapılandırma İpuçları
Sırbistan’ın sunduğu vergi avantajlarından maksimum düzeyde yararlanmak için şirketlerin doğru yapılandırılması gerekir. Özellikle IT ve Ar-Ge şirketleri:
- Fikri Mülkiyet (IP) Tescili: Yazılım, patent ve tasarımlarınızı Sırbistan’da tescil ederek IP Box (Telif Hakkı Kutusu) rejiminden yararlanmayı hedefleyin (%80 vergi muafiyeti).
- Ar-Ge Harcamaları: Ar-Ge faaliyetlerine yönelik tüm harcamalarınızı dikkatlice belgeleyerek kurumlar vergisi matrahınızdan %100 oranında indirim uygulayın.
- Maaş Vergi Teşvikleri: Yüksek nitelikli IT çalışanları için uygulanan azaltılmış vergi matrahı teşviklerini kullanmak üzere gerekli kriterleri (yüksek maaş, yeni istihdam vb.) karşılayın.